Kategoriaren artxiboa: Hiri-arkitektura

Tito, fabrika

Kokapena: Herrera (43.31916, -1.93853). Desagertua

Herrera 1895. urtean. Irudiaren erdian, Tito Fabrika Etxea eta baratzea

Dokumentazioa: 1832 Fabrica de javon; 1863 Tito (“fábrica de jabón”); 1894 Fábrica-Tito

sortze data: 2025-07-31 / eguneratze data: 2025-08-15

Urarte, etxea

Kokapena: 43.322316, -1.938874

Dokumentazioa:

Oharrak: Tellabidek URALDE izena jasotzen du: “Barriada. CASAS DE LASA. Zona situada inmediatamente al oeste de GOMISTEGI. En ella se ubicaba el desaparecido caserío-molino JUANETXE.” Ikus Zalduakoerrota, Juanetxe eta José Antonio Lasa S.A.

Erreferentziak:

  • Altzako Tokiko Bilduma: Urarte etxea
  • “Urarte etxekoa“. In Estibaus bloga, 2019-07-01
  • TELLABIDE AZKOLAIN, Josu: Donostiako Toponimi Erregistroa / Registro Toponímico Donostiarra. Donostiako Udala, 1995. 189. or.

 

 

sortze data: 2019-06-05 / eguneratze data: 2019-07-10

La Paz poligonoa, inaugurazioa

Arg. Fototeka Kutxa

Arg. Fototeka Kutxa

La Paz poligonoaren inaugurazioa frankismoaren propaganda politikorako erabili zen, eta Franco berak parte hartu zuen etxebizitzen jabe berriei giltzak banatuz poligonoko 4. Blokean.

1965ko uztailaren 18ko agindu batez Espainiako babes ofizialeko 254 poligonoei “La Paz” izena ezartzen zaie, horietako 15 Gipuzkoan, Bidebietakoa barne. Hala ere, ekitaldi hartatik mende erdi bat pasa dela, bizilagunek aspalditik bizkarra eman diote herentzia horri eta, auzoaren berezko nortasuna mantenduz, jatorrizko Bidebieta izena berreskuratu du, mendiaren eta hiriaren mugan eraikita dagoen dorreaz osatutako auzo batean bizitzeko harrotasuna erakutsiz.

Ubicación: 43.323414, -1.945307

Erreferentziak:

 

sortze data: 2017-05-19 / eguneratze data: 2025-07-29

Juan XXIII Etxebizitzak, eraikina

2009

2009

Bidebietan, kiroldegia eta Moneda baserriaren artean dagoen, “Juan XXIII etxebizitzak” eraikinak, auzoan “bankarien etxea” bezala ezagutzen dena. Eraikin honen egilea Luis Peña Gantxegi arkitektoa da.

Egin zenetik berrogei bat urte pasa badira ere oso egoera onean kontserbatzen da eta bertan bizi direnak gustura daude etxe barruko eta, oro har, eraikinaren antolaketarekin (ganbara, trastelekuak…).

Eraikinaren kanpoko itxura garai horretan Gantxegik Donostian eta Mutrikun egin zituen beste etxebizitza eraikinen antzekoa da. Bere obraren gaineko informazioa eta Bidebietako proiektuaren xehetasunak “Peña Ganchegui y asociados” web orrian aurki ditzakegu. Bertan, egileak eraikin honen inguruan egindako testu hau irakur daiteke: “Obra ezkorra da, hain sinplistak, hain zurrunak eta berez edukinik gabekoak diren arau eta ordenantzetan oinarritutako proiektu bat egiteak dakarren “alienazioa” denez. Poligono deitutako inguru artifizial eta zentzugabe horren baitan zeri lotu ez eta zerekin erlazionatu jakin ez zuen eta ez dakien obra. Delaunet Lantegiarekin eta Donostiako begiratokiekin erlazionatzen gara eta espaloiari lotzen gatzaizkio.” (”Nueva Forma” aldizkaria, 53. zk., 1970.)

Kokapena: 43.322320, -1.944238

Erreferentziak:

sortze data: 2017-05-18 / eguneratze data: 2017-05-18

Josefa Tito (1802-1858) eta bere xaboi-fabrika Herreran

Herrera 1851. urtean

Herrera eta xaboi-fabrika, 1851. urtean

1847an jaio zen, gaur egun Herrerako plaza den tokian, Altzako lehen fabrika modernoa, emakume batek, Josefa Tito Recaldek, altxatutako xaboi-fabrika. Donostiar hori 1802ko apirilaren 9an jaio zen[1], eta 56 urte bete baino lehentxeago hil zen -1858ko martxoaren 18an-, zeukan enpresaburu sena erakutsiz, Francisco Rodríguez Cárdenas senarra 1842an hil ondoren. Une horretan, Josefa Titok, Rodriguezen alargunak eta 10 eta 19 urte bitarteko hiru neska eta bi mutilen amak, ordura arte senarrak zuzendutako merkataritza-negozioen kontrol osoa hartuko du, eta izaera produktibo eta industrialagoa emango die. Horrela, lehen gerra karlista (1833-1840) amaitu ondoren Gipuzkoako lehen industrializazio modernoa bultzatu zuen korrontearekin bat egingo du.

Gizonak nagusi diren enpresa-munduan emakumeak egotea salbuespenezko zerbait da. Alargun izanik, Josefa Tito salbuespen horietako bat izango da. Bere biografia aztertu nahi izan dugu eta enpresari gisa egin duen lana ezagutu nahi izan dugu. Lan hori erraztu egin du hein handi batean, bere jardueraren zati handi bat eskritura publikoetan erregistratuta uzteko ardura izan zuelako. Horri esker, Oñatiko protokoloen artxiboan dokumentuak arakatu ahal izan dugu, lan honen informazio-iturri nagusia baita. Dokumentuak eta horietako batzuen transkripzioa Altzako Tokiko Bilduman kontsulta daitezke.

Emakume honen biografiarako eta xaboi-fabrikarako hurbilketa hori lau atalen bidez egin dugu: Josefa Titoren familia; Francisco Rodríguez eta Josefa Titoren negozioak; Josefa Titoren xaboi-fabrika; eta, azkenik, Hijos de Viuda de Rodríguez. Jarraitu irakurtzen →

sortze data: 2016-06-09 / eguneratze data: 2021-02-17

Herreria, baserria

Kokapena: Herrera (43.319437, -1.938088). Desagertua

(1926)

  •  

Dokumentazioa

  • Lehen aipamena: 1597 La Herrera[1]
  • Aldaerak: 1607 Portu; 1620 Portua; 1625 Portuechea[2]; 1626 Portua; 1635 Portua; 1703 Portu; 1719 Portuza; 1764 Portuzar; 1782 Portucha o Portuechea; 1805 Portuzar; Herrería de Altuna; 1818-01-09 “Portu-berri o Herreria”; 1861 Herreria; 1862 Herreria; 1863 Herrería; 1894 Herreria.

Oharrak

    • La Herrera leku izenaren lehen aipamena 1500. urtekoa da [3] eta untzira leku bati lotuta dago, Portdeplat. Hala ere, toponimoaren etimologia seguruenik burniolekin lotuta dago. [4]
    • Oinetxea 1625 Portuechea[2]
    • Herreria eta Portuzar etxeak bidearen bi aldetara aurrez aurre marraztuak agertzen dira 1805. urteko planoan
    • Ikus Errotazar eta Altuna

 

Erreferentziak

 

  • [1] Murugaren Zamora, Luis: “Cuadernos de extractos de los acuerdos del Ayuntamiento de San Sebastian”, in: BHESS 30 (1996), 486. or.
  • [2] MARTINEZ DE ISASTI, Lope: Compendio historial de Guipúzcoa. 1625 urtean. Donostian inprimaturik 1850. urtean. La Gran Enciclopedia Vasca; Bilbao, 1972, 96. or.
  • [3] BANUS AGUIRRE, José Luis: El archivo quemado: inventarios antiguos del acervo documental de la M.N. y M.L. Ciudad de San Sebastián antes de la destrucción de 1813. Sociedad Guipuzcoana de Ediciones y Publicaciones: Donostia, 1986, 127. or.
  • [4] ELORTEGI BILBAO, Angel Maria: Pasaiako Toponimia. Euskaltzaindia; Donostia, 1990, 114. or.. Elortegik La Herrera toponimoaren burniolarekin lotutako etimologia eskaini ondoren, zerak dio: “Bestaldetik, eta galtzada izate horri hobetoxeago datorkiola, penintsulako toponimian “zamariak ibiltzen diren bidea adieraziaz” aurkitzen dugu Herrera toponimoa.”
  • LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, in: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

 

 

sortze data: 2016-05-31 / eguneratze data: 2025-07-30

Etxeberrikosta, etxea

Kokapena: Oleta (43.32083, -1.9294)

Dokumentazioa: 1764 La casa de Martiarena; 1782 Martiarena; 1805 Echeverri; 1861 Echeberri; 1862; 1863;  1894.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

sortze data: 2016-05-30 / eguneratze data: 2025-07-30

Casa de Carnicería, etxea

Kokapena: Altzagaina (43.31462, -1.93437). Desagertua

Harategia.

Dokumentazioa:

  • 1718-11-13: Altzako bizilagunen botere-gutuna, Andrés de Arzac eta Pedro de Zapiain epaimahaien aldekoa, 300 dukat zentsoan hartzeko, Harategi Etxea eraikitzeko, San Martzial parrokia-elizaren alde, Kontzeju-etxea eta botere-gutuna ematen duten bizilagunen ondasunak hipotekatuz.
  • 1764 Casa Carnizeria;1782; 1862; 1894.

Oharrak: 1862. urteko zerrendan Aginaga eta Txapiñene artean,  hau da, udaletxearen orubean (ikus CONCEJO).

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

sortze data: 2016-05-30 / eguneratze data: 2025-07-30

Altunaberri, etxea

Kokapena: Herrera (43.31999, -1.94173)

Dokumentazioa: 1861; 1862; 1863; 1894.

ALTUNA-BERRI. Sidrería

HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 59 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

sortze data: 2016-05-30 / eguneratze data: 2025-07-30

Altunaene, etxea

Kokapena: Herrera (43.31997, -1.93909). Desagertua

Dokumentazioa: 1764 Echeuerri de Errera; 1782 Echeberria de Errera; 1805 Casa de Altuna; 1861 Altuna; 1862; 1863; 1894.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ALTUNA. Casas

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida de Altza a través de sus actas municipales (1843-1900). Artiga Bilduma 5. Altzako Historia Mintegia (2002), 57 or.

sortze data: 2016-05-30 / eguneratze data: 2025-07-30

Zubigain etxea

Kokapena: Herrera. Desagertua

Dokumentazioa: 1764 Subigain; 1782 Zubigayn.

Oharrak: Dokumentuaren arabera “Partido de Herrera”-n zegoen eta seguruenik ZUBIMUSUtik ez oso urruti (Ikus ETXELUZE).

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

sortze data: 2012-12-05 / eguneratze data: 2025-07-31

IBARBIA. Etxea

 

sortze data: 2012-11-07 / eguneratze data: 2012-11-07

BARBOTEGI

 

sortze data: 2012-10-03 / eguneratze data: 2015-01-03

Algarbe, baserria

Kokapena: Mirakruz (43.32084, -1.95026)

c100217

Argazkia: Gorka Queralt, 2001

Dokumentazioa

Algarbe Altzako Tokiko Bilduman

Oharrak

Oinetxea. Lehen aipamena 1554. urtekoa da.

Gaur egun txalet dotore bat da, Intxaurrondo kalean 74 zenbakian. Irene Txurrukak 1921 eraiki zuena Lucas Aldai arkitektoaren zuzendaritzapean, Algarbe baserria zegoen orube berean. (Ikus HERRERAS bibliografian).

Bibliografia

  • ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altza XIX. mendeko kroniketan. Altza en la prensa del siglo XIX. Artiga Bilduma 6. Altzako Historia Mintegia (2008), (K 137) 91 or.
  • HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 81-82 orr.
  • LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
  • ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 27, 74, 95 orr.
  • ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 26 or.
sortze data: 2012-02-14 / eguneratze data: 2025-07-30