Espainiako Gerra Zibila sortu aurreko egoera (1936) aski nahasia zen maila politiko, ekonomiko eta sozialean. Gizartea hautu politiko desberdinetan aurkatua zegoen, batak bestea ulertzeko zubirik gabe, Karlistaden ondoriozko elkarren uko gogorrean.
Egoera hau larriagotu egin zen urte bereko otsailean, Frente Popular koalizioak (Komunistak, Sozialistak, Nazionalistak) hauteskundeak irabaztearekin. Garaipen hartatik sortu zen gobernua iraultzailea iritzirik, goi mailako militar batzuk (Franco, Mola…) hausnarrean hasi ziren gobernua ez ezik Errepublika bera ere suntsitzeko. Donostia izan zen matxinatu haien botapean gertatu zen aurreneko hiriburua (1936ko irailaren 13an). Altza ere egun horretantxe bereganatu zuten. Hala ere, altzatar asko enrolatu zen errepublikaren aldeko konpainietan, eta beste batzuek ihes egin zuten Lapurdira eta Bizkaira. Zeharo hondatu zen bizimodua: jatekoa eskas, errepresalia politikoak, tropak ostatatu beharra… Krisi ekonomiko handiko urteak. Eta Bigarren Mundu Gerrak eta Francoren erregimenak ezarritako neurri autarkikoek areagotu zituzten gerraren ondorio suntsigarriak: kartilak, errazionamendua, merkatu beltza, zanpaketa soziala… Frankismoaren urterik beltzenak izan genituen eta, beti bezala, jende xehea izan zen gehien sufritu zuena.
- Franco y otros militares se levantaron contra la República para acabar con la libertad.
- En Altza, organizamos la 1ª Compañía Roja para enfrentarnos al levantamiento.
- Y muchos vecinos tuvimos que huir de la guerra hacia Bizakia y Lapurdi.
- Al terminar la guerra, los franquistas nos vendieron: ¡Dejaron Altza en manos de Donostia!
ALDIZKARI TALDEA: “Actas y documentos”, In: Altza, Hautsa Kenduz I (1988), 91-124 orr.
ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: “Documentos de la Guerra Civil en Altza”, In: Altza, Hautsa Kenduz XI (2011), 135-150 orr.
ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010).
CASTRO, Javier: “Retazos del Puerto Comercial de Pasajes, años 1947-1950”, In: Altza, Hautsa Kenduz V (1999), 127-140 orr.
CEREZO BASELGA, Aitor: “II. Errepublika Altzan udaletxeko akten bidez”, In: Altza, Hautsa Kenduz VIII (2005), 71-115 orr.
HERNÁNDEZ DEL CAÑO, Marijose: “Desanexiones y anexiones de Alza a San Sebastián (1821-1940) ”, In: Altza, Hautsa Kenduz V (1999), 77-110 orr.
LANDA IJURKO, Iñigo: “Gure aitona eta Gerra Zibila, memoria eta Historia”, In: Altza, Hautsa Kenduz XI (2011), 105-134 orr.
LASA, Martín José, FSC: “Crónica de la Comunidad de Alza-Herrera de los Hermanos de las Escuelas Cristianas”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 107-138 orr.
ROQUERO USSÍA, Mª Rosario: “Altza 1910-1940”, In: Altza, Hautsa Kenduz VIII (2005), 117-134 orr.
UBILLOS, Mikel: “Estudio de los límites del antiguo municipio de Alza”, In: Altza, Hautsa Kenduz I (1988), 13-50 orr.