Kategoriaren artxiboa: Arkitektura

Galantene baserria

GALANTENE (7F)
Dokumentazioa: 1703 Galantarena; 1719 Galantarena; 1764 Galantarenea; 1782 Galantarene; 1805 Galantene; 1862; 1863; 1894 Galantaene.

Oharra: Irudia dintelean.

HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 40 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida de Altza a través de sus actas municipales (1843-1900). Artiga Bilduma 5. Altzako Historia Mintegia (2002), 55 or.

sortze data: 2012-11-04 / eguneratze data: 2016-06-14

Plasentzia baserria

PLAZENTZIA (7A)

Dokumentazioa: 1635 Plazencia; 1719 Placencia; 1737 Plasencia; 1746 Plasencia; 1764 Plasencia; 1782 Placencia; 1860 Placenciya; 1863 Plaséncia, Placéncia; 1862 Plasencia; 1894 Placencia.

HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 37 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

sortze data: 2012-11-04 / eguneratze data: 2016-06-14

Marrus baserria

MARRUS (43.306183, -1.944253)

Dokumentazioa:

  • [1531 Sebastian de Babaça, llamado Marros]; 1584 Marroz; 1597 Marroz[1]; 1635 Marroz; 1703; 1719 Marus; 1764 Marros; 1782; 1861; 1863; 1862; 1894.
  • 1584-07-20: *Escritura de venta y fundación de venta otorgada por el donostiarra Martin Arano de Balençegui, menor de edad, pagador de Su Majestad, casado con Maria de Alçega, y con el permiso de esta por que pone en liza los bienes de ella, y también por los esposos donostiarras Martin Arano de Balençegui y Catalian de Berrasoeta, a favor de los esposos zumarragarras Miguel de Ayzpuru y Petronilla de Atibar, por valor de 32.057 maravedíes de réditos anuales, por los que les habían pagado 448.800 maravedíes Ayzpuru y Atibar. Ponen como garantía del pago las casas principales que tenían en San Sebastián, en su Calle Mayor, más la casa y casería de Marroz, con su casilla para ganado, además de todos sus pertenecidos, junto con varios censos que poseían a su favor sobre la villa de San Sebastián, sobre la ciudad de Cordoba, y también sobre particulares. La primera paga de intereses tendría lugar en Villarreal, en la fecha de esta obligación en un año. Se imponen condiciones a los bienes garantes. Incluye en las últimas páginas poder otorgado por Maria de Alcega, esposa de Martin Arano, a su favor.” AHPG-GPAH 1/4014,C:156v-164v

[1] Marroz hau Marrutxipi dela dirudi.

 

Gurutzea gailurrean. http://www.altza.net/pdf/altzahk/ahk02/05-Calvo-Lopez.pdf

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 51) 27 or.

HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 36 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 34, 95 orr.

sortze data: 2012-11-04 / eguneratze data: 2020-07-31

Audariz baserria

AUDARIZ (7D, desagertua)
Dokumentazioa: 1635 Adariz; 1703; 1764; 1782 Arduriz; 1860 Aderiz; 1861; 1862 Aldariz o Audariz; 1863; 1894.

HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 34 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

sortze data: 2012-11-04 / eguneratze data: 2016-06-09

Miravalles (Milles) baserria

MIRAVALLES (5F, hondatua)

Dokumentazioa: 1465; [1523 Pedro de Miraballes]; [1604 Miguel de Miraballes]; 1635; 1703; 1719; 1764; 1782; 1861; 1863; 1862; 1824 Miravientos[1]; 1894 Miravientos.

Oharrak: Oinetxea. Armarria dauka.

[1] MUJIKA, op. cit., 268. or..

HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 33 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida de Altza a través de sus actas municipales (1843-1900). Artiga Bilduma 5. Altzako Historia Mintegia (2002), 55 or.

ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 23 or.

sortze data: 2012-11-04 / eguneratze data: 2016-06-14

Aranzuriene, baserria

(Arg.: IZBE, 1987)

Kokapena

Intxaurrondo 59

Dokumentazioa

  • Lehen aipamena: 1719 Arancivia
  • Aldaerak: 1764 Aranzubiene; 1782 Aranzurienea; 1863 Aranzuri; Arantzuine.

Deskribapena

Fatxada nagusiari dagokionez, alboan duen Larrotxene baserriaren antzeko eraikuntza. Izan ere, zurezko bilbadura zebatzita dago goiko solairuetan, eta harlangaitz hormez perimetroaren gainerakoan. Behe oina, lehen oina eta bi isurkiko zurezko estalkipeko bigarren oina ditu. Luzera handiagoa eta oina zabalduta dauka, beharbada, hurrenez hurren egin zaizkion handitzeen ondorioz.

Erreferentziak

  • HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 31 or.
  • LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
  • ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

Babes erregimena: C

sortze data: 2012-11-04 / eguneratze data: 2021-03-11

Larrotxene baserria

(Arg.: Iñigo, 2006)

Kokapena

Intxaurrondo

Dokumentazioa

  • 1639 Larratxao (“que está en la calzada de Pasajes”); 1719 Larrachorena; 1764 Larrachaoenea; 1782 Larrachaoenea; 1860 Larrara; 1861 Larrachaoene; 1863 Larrachoene; 1862 Larrachaoene; 1894 Larrachoene.

Deskribapena

“Kultura etxerako eraberritutako baserria. Behe oina, lehen oina eta bi isurkiko zurezko estalkipeko bigarren oina ditu.Alboko fatxadetako harlangaitz horma agerian geratu da, bai eta fatxada nagusiaren bilbaduran barne hartutakoadreilua ere, goiko solairuetan. Azpaduretan eta izkinetan harlanduzko piezak daude. Barne eraberritzeko lanetik bihegalkin irteten dira alboko fatxadetan, horietako bat bao berri baten leihoburu gisa eta begiratoki baten euskarritzat.”

Erreferentziak

  • Hirigintza Ondarea Babesteko Plan Berezia. “2.2. ORDENANTZA PARTIKULARRAK” dokumentua. Testu Bategina. Behin betiko onarpena: 2014-2-27
  • HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 31-32 orr.
  • LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

Babes erregimena: C

sortze data: 2012-11-04 / eguneratze data: 2021-03-12

Martillun baserria

MARTILLUN (6E)

Dokumentazioa: [1553 Juan Ochoa de Martinnun]; 1620 Martinon; 1626 Martinun; 1703; 1719; 1764; 1782; 1861; 1863; 1862; 1894.

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 6,43, 57,60, 71,88, 115,117, 151) 8, 19, 34, 36, 49,  67, 98, 100, 125 orr.

ITURRI GOXO: “Altzako berriak, orain duela 80 urte” In: estibaus.info (2010/03/12)

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 26 or.

sortze data: 2012-11-04 / eguneratze data: 2016-06-14

Casanao baserria

CASANAO (5E, desagertua)

Dokumentazioa: [1390 Casanueba]; [1396 Casanau]; 1465 Casanova; [1553 Casanoteva, Casanueva]; 1620 Casanueba; 1626 Casanueba; 1635 Casanueva; 1703; 1719 Casanova; 1764; 1782; 1861; 1862; 1863 Casanáo; 1894.

CASANAO, KASANAO, CASANOBA

Erreferentziak

  • Altzako Tokiko Bilduma: Casanao argazkiak; Casanao dokumentuak
  • ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 43, 160) 19, 130 orr.
  • LANDA, Iñigo: “Documentos de Casanao” In: estibaus.info (2012/08/22)
  • LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
  • ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.
  • ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 23, 26 orr.
sortze data: 2012-11-04 / eguneratze data: 2021-03-24

Contadores Industrias Españolas S.A. – IESA

Contadores

Contadores, 1960 aldera (Fco. Lasa)

Kokapena

Bidebieta, 43.321635, -1.945254; 43.321986, -1.940659. Fabrika Arnaobidao (Ernabiro) oinetxearen orubean eraiki zen.

Historia

“Delaunet 1884an hasi zen kontagailuak egiten Donostiako Mirakruz kaleko etxabe batean. Enpresako ofizial bat banandu egin zen eta bere kabuz hasi zen lanean Amara Zaharrean. Pixkanaka bere jarduera sendotzen joan zen. Ondoren, biak [Delaunet eta Duñabeitia] elkartu ziren bazkide sortzaile gisa, eta egungo sinadura sortu zuten. 1939an, Elosegi etorbidean kokatu ziren. Bertan, tailerrak eta bulegoak hartuko zituen lehen eraikina eraiki zen, eta handitu egin zen, nabeak atxikita. Nabe horien artean, shed erako estalkia dutenak nabarmentzen dira. Geroago, enpresak bi hedapen-une handi izan zituen: 1959an, Mexikon egindako eskaera handi baten ondorioz, eta azkena 1968an. Lehen produktuak ur-kontagailuak eta doitasun-mekanika izan ziren. Armadarako espoletak eta pneumatikoetarako aire-balbulak ere egin ziren. Geroago, ur-kontagailuak, gas-erregulagailuak, balbulak, igarotze-giltzak eta doitasun-ekipoak fabrikatu zituzten. Fabrika horrek espazio angeluzuzen bat hartzen zuen, eta pixkanaka betetzen joan zen, pisuz eta nabez osatutako hainbat eraikin shed formako estalkiarekin atxikiz.” (Herreras, 63)

Fabrika 90. hamarkadan itxi zen. 1997ko ekainean, Foru Aldundiak eta Gizarte Segurantzak 525 milioiren truke saldu zizkioten IESAren lurrak Guardaplata sozietate pribatuari. Horrela, 2000.urtearen bukaeran eraikina eraitsi zuten eta haren lekuan etxebizitzak eraiki zituzten.

Kontadores

bidebieta-edificioPasai San Pedro Etorbidean dauden Contadores del Agua de Delaunet antzinako lantegiaren bi eraikuntza, Enpresen Udal Zentru bezala erabiltzen dira egun. Donostiako Sustapenak kudeatzen ditu eta bertan lokalak eta zerbitzuak alokatzen dira sorkuntza-berriko enpresentzat.

Eraikin honetan kokatzen dira ere Oinarrizko Mailako Lanbide Heziketako Zentroa eta Kontadores Gazte Zentroa.

zentek-edificioZentek deritzon eraikuntzak 22 lokal dauzka alokatzeko, 20 eta 50 metro karratu artekoak, Informazioaren eta Komunikazioaren Teknologia Berrietan jarduten duten enpresa berriei zuzenduak.

Erreferentziak

Historia grafikoa

  • 1935: Arnaobidao oinetxea (Ernabiro), San Milian markesaren jabetza (San Telmo Museoa)
  • 1938: Fabrika erikitzeko proiektua: Kokapena, fatxada eta planoa (Altzako Udal Artxiboa – Donostiako Udal Agiritegia)
  • 1943: Agintari frankisten bisita fabrikara (Kutxateka)
  • 1945: Fabrikaren instalazioak: ikasgela, barruko patioa (Kutxateka)
  • 1945: Contadores lantegiko EDIE lanbide eskolako lehen promozioa (Pako Muñoa)
  • 1960: Bidebietaren aireko ikuspegia (Francisco Lasa)
  • 2000: Contadores fabrika aurritua (Maribel Manzano, Gorka Cámara)
  • 2002: Etxebizitzak Contadores orubean (Irutxuloko Hitza)
  • 2023: “Contadores” film laburra, Irati Gorostidi
  • Bideoa: “Bidebieta: Paisaia industriala  (1946-2020)“
sortze data: 2012-10-17 / eguneratze data: 2024-02-18

Etxeberri baserria

ETXEBERRI (6D)

Dokumentazioa: 1620 Echeverria; 1703 Echeverria; 1719; 1764 La casa nueva de Sius; 1782 Sius Echeverria; 1861; 1862 Echeberri de Serres; 1863 Echeberri de Sérres; 1894 Echeverri; Echeverri-goya.

 

“Etxeberri baserria bota dute” In: estibaus.info (2002/03/..)

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 154)  127 or.

HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 34 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2016-06-14

Peruene baserria

Kokapena: Herrera (43.319019, -1.938847)

Dokumentazioa

  • Lehen aipamena: 1703. urtea, Peredo, San Martzial parrokiko Errosarioaren kofradiaren kidea. Eraispena: 2006
  • Aldaerak: 1719 Fededorena; 1764 Peredoene o Peruene; 1782 Peroenea.
  • Oharrak:
    • Ikus Errotazar eta Herreria.
    • 1805. urtean, Vargas Ponceren planoan, PERUENE etxearen lekuan CHONCHORRENEA agertzen da, izen honen aipamen bakarra izanik. PERUENE izena berriz FABRIKA etxearen lekuan agertzen da.

Jabeak

  • 1693 Miguel de Peredo Herrerako Errotako jabea
  • 1699 Miguel de Peredok Josepha Antonia Peredo Liñan & Phelipe de Mugarrieta senar-emaztei Herrera errota saltzen die
  • 1719 Fededorena “propia de José de Peredo”
  • 1730, 1746 Francisco Antonio de Mugarrieta
  • 1815 Hernaniko Agustinak komentua
  • 1815 Francisco de Goycoechea
  • 1815, 1844, 1851 José Bernardo de Echeverria Zabala
  • 1861 José María Echeverria Telleria
  • 1889, 1894 Miguel Berrondo Garaicoechea & Josefa Joaquina Echeverria

Erreferentziak

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2020-04-27

Tomasene baserria

Kokapena

Arriberri, 43.317616, -1.927802

Deskribapena

Tomaseneren lehen aipamena 1566. urtekoa da (“Joannes de Ronçesvalles, dueño de la casa Tomasena”). Data horretan, Casares oinetxearekin lotutako pertsonaia bat agertzen da jabe gisa. Ondorengo urteetan, titulartasuna beste familia altzatar ezagun bati lotuta egongo da: Arzak. Gaur egun, 2006az geroztik, Casares-Tomasene Kultur Etxeko liburutegia eta erabilera anitzeko gela hartzen ditu.

Baserriaren izenak hainbat aldaera izan ditu: Tomasena (s. XVI-XVII); Tomasenea (1719); Thomasenea (1764).

Oinplano angeluzuzena eta bi isurkiko teilatua dituen eraikuntza da, eta gailurra perpendikularra da fatxada nagusiarekiko. Beheko solairua, lehen solairua eta ganbara ditu. Eraikuntzarako erabilitako materiala harlangaitzezkoa da funtsean, eta etxeko kantoiak eta ateak eta leiho gehienak inguratzen dituzten harriak harlanduzkoak dira.

Tomasene baserriaren balio handienetako bat da harrizko lehen baserri-belaunaldiko elementuak (XVI. mendea) edukitzea, nahiz eta eraikuntzaren zatirik handiena XVI. mendearen bigarren erdiko eta XVII. mendeko lehen erdialdeko baserrien tipologiei erantzuten dien.

Mendebaldeko fatxadaren beheko solairuan leiho biki bat dago, mainelik gabeko arku konopialak dituena. Eraikinaren barnealdetik ikusita, leihoak begiratoki baten itxura hartzen du, aurrez aurre kokaturik dauden bi eserleku dituela. Kanpoaldean jarraituz, leihoaren ezkerraldean, bao txiki bat ikus daiteke eta haren azpian hustubidea duen harri bat dago, barnealdean dagoen lixiba harri batetik datorrena. Harri horren bi aldetara, horman txertatutako harrizko bi eserleku daude. Fatxada honen barnealdean ere, arkeologoen txostenaren arabera, sarrerako bao baten aztarnak ikus zitezkeen, harlanduz eginak eta arku karpanel baten hasiera, baina eraberritze lanen ondoren ez dira ikusten. Elementu hauek guztiak eraikinaren zaharrenak direla dirudite, XV-XVI. mendekoak.

Fatxada nagusian, beheko solairuan, sarrera zabal dinteldun bat dauka eta leiho bana bi aldeetara, guztiak harlanduz inguratuak. Gaur egun beirate bat ikusten den lehenengo solairuan, horma adreilu trinkoaz egina zen, egurrezko armazoia zuena, eta lau balkoi kareldunak zeuden. Ganbarak bi leiho zituen. Sarbideko atari nagusiak lurrean hareharrizko harlauzak eta erreka-harriak zituen. Ezkerraldean, baserria inguratzen zuen hormaren hondarrak gelditzen dira.

Ekialdeko fatxada harlangaitzezkoa da eta, bertan, sarrera dinteldua baino ez da nabarmentzen, harlanduz inguratua, eta bao txiki. Lehenengo solairuan, fatxada nagusian bezala, beiratearen espazioa adreiluzko eta egurrezko armazoi batek betetzen zuen, eta hiru leiho.

Atzeko fatxadan, kultur zentrorako sarrera dago. Sarrera dinteldua du beheko solairuan, hiru leiho lehen solairuan, eta jatorrizko ganbaran beste bi zeukan. Bao guztien inguruak harlanduzkoak dira. Gailurrean, jatorriz, horman sartuta zegoen gurutze bat zuen, eta, tamalez, birgaitze-lanetan desagertu zen.

 

Erreferentziak

Babes erregimena: D

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2021-03-10

Moneda baserria

C201a-160

Kokapena: 43.32262, -1.94475
Irudi gehiago ATBn: Moneda baserria
Dokumentazioa:

  • Lehen aipamena: 1535, “tierras nombradas Moneda que son de Maria Sanz de Hoa”.  Etxearen aipamenik zaharrena: 1635
  • Izenaren aldaerak: Moneta (1764), Boneda (1862).
  • Dokumentuak ATBn

Erreferentziak:

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2017-05-14

Mirasun baserria

Ángel Calvo (2008)

Kokapena: 43.311694, -1.936501

Dokumentazioa: [1423 Joaneta de Mirasun][1]; 1465 Mirason; 1597[2]; 1620 Mirason; 1626; 1703; 1719 Vidason; 1764; 1782; 1861; 1863; 1862; 1894.

Mirasun Altzako Tokiko Bilduma

[1] IRIXOA CORTÉS, Iago: “Atzerritarrak Erdi Aro amaieran: Pasaiako badiako populazioen adibidea (XIV. mende amaiera- XVI. mende hasiera)”, In BEHSS, 45 (2012), 51. or.
[2] Murugaren Zamora, Luis: Cuadernos de extractos de los acuerdos del Ayuntamiento de San Sebastian BHESS 30 (1996) p. 486

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 51, 71)  27, 49  orr.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

MUÑOZ ECHABEGUREN, Fermín: “Tala de robles y condena de los dueños de Mirasun” In: estibaus.info (2009)

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 27, 95 orr.

ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 23, 26 orr.

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2019-11-20

ONDAREA

 

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2012-11-04

Baserria

ARRIETA, Juan: “El futuro del caserío” In: estibaus.info  (1996/09/..)

CALVO, Angel María; LOPEZ, Manuel: “Cruces de piedra en cumbreras y fachadas de caseríos guipuzcoanos – entre el Bidasoa y el Urumea” In: Hautsa Kenduz II (1994), 85-96 orr.

LANDA, Iñigo: Los caseríos de Altza en la primera carlistada” In: estibaus.info (2010/07/15)

sortze data: 2012-10-07 / eguneratze data: 2016-05-30

Iparragirre baserria

IPARRAGIRRE (6G)

Dokumentazioa: 1620; 1626; 1635; 1703; 1719; 1764; 1782; 1805; 1861; 1862; 1863;  1894.

Oharrak: Errota bat eduki zuen (ikus ALBERNAT).

Gurutzea gailurrean. http://www.altza.net/pdf/altzahk/ahk02/05-Calvo-Lopez.pdf

AGUIRRE SORONDO, Antxon: “Nuestros molinos” In: Hautsa Kenduz XI (2011), 157-166 orr.)

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 27, 95 orr.

ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 26 or.

sortze data: 2012-10-04 / eguneratze data: 2016-06-14

Juanetxe, errota

AGUIRRE SORONDO, Antxon: “Nuestros molinos“. In: Altza, Hautsa Kenduz XI (2011), 162-163 orr.

Extracto de actas del Ayuntamiento de San Sebastián:

“…el licenciado Berástegui comparece y pide licencia para construir un molino de moler çebera por la nezesidad que tiene la villa de moliendas, en un seno que aze la marga (interpretamos como marea) por donde marca un arroyuelo,  junto a sus tierras y pegante a ellas, que tiene en la cassería de Gomyztegui, hazial Pasaje”.

Quedaron en visitar el sitio.

Tenemos pues que el 14 de abril de 1577 se trata de construir un molino, que parece será accionado por la marea y con ayuda de las aguas de un arroyo, junto al caserío de Gomyztegui. En un plano de 1636 realizado por los ingenieros militares Gandolfo, Teixeira Albornoz y Sotto se divisa al citado molino, el cual aparece mucho más claramente como molino de mareas en otro plano de 1694 del puerto del Pasajes, y que se re-produce en otro de 1705.

22 de mayo de 1737, Archivo Municipal de Hondarribia:

“Dn. Francisco Ant. de Mugarrieta hijo de V.S. dice que necesita de 3 ruedas de piedra de moler trigo para un molino que tiene en la Herrera en la jurisdicción de Alza y respecto de que V.S. tiene en el suyo de Sta Engracia y se están perdiendo y no le sirve por aora por estar deshecho el molino“. Se valoran en 27 pesos las tres ruedas.

En un plano realizado en 1805 por Francisco Ignacio Fernández Beldarrain paraVargas Ponce, vemos perfectamente la situación del molino junto a los caseríos de Gomistegui, Sta. Bárbara, Guarda y Moneda, si bien se aprecia ya el descenso de la orilla del mar.

Juan Mañé y Flaquer decía en 1879:

“Hay una entrada del puerto inclinada al O. y finaliza en el molino de Juanechea” (hacia La Herrera).

El Boletín Oficial de Guipúzcoa de 1895 nos indica:

“D. Javier de Artazcoa, vecino de esta ciudad, solicita la debida autorización para derivar de la regata denominada Erreca en jurisdicción de la villa de Alza, dos y medio litros de agua por segundo, con destino al riego de su finca titulada Bidebieta radicante en la misma jurisdicción. Como el nivel del agua de la expresada regata en el punto de toma, está más bajo 23,42 metros que la parte más alta de la aludida finca, se proyecta elevar el indicado caudal por medio de una bomba aspirante e impelente, movida por un motor de petróleo; y a fin de facilitar la operación, se establece un pequeño embalse construyendo una presa de 1,5 metros de altura máxima sobre el fondo de la regata, que está emplaza da á 38 metros agua-abajo de las ruinas que existen de otra, correspondiente á un antiguo molino, propiedad hoy de Dª Eulalia Conget”.

En 1896 se repite de nuevo el dato en el B.O.G, si bien apostilla:

“arroyo conocido por el nombre de Errota formado por las aguas reunidas entres barrancas de la cordillera de Ulia que desagüan en el puerto de Pasajes“, y se concede dicha autorización.

Actualmente no existe ningún indicio del mismo.

sortze data: 2012-10-04 / eguneratze data: 2019-06-05

Mateo-Errota

MATEO-ERROTA

Kokapena

(8C, desagertua)

Dokumentazioa

1531 molino de Mateo; 1764 El molino de Matheo; 1782 Matheocoerrota; 1863 Molino-Mateo; 1862 Molino-Matéo; 1894 Mateo-molino.

Oharrak: Errota

“Altzan gertatu dena…” In: estibaus.info (2010/10/21)

Bibliografia Altzanet

AGUIRRE SORONDO, Antxon: “Nuestros molinos” In: Hautsa Kenduz  XI (2011), 157-166 orr.

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 162) 131 or.

HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 58 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 34, 95 orr.

Dokumentuak Altzako Tokiko Bilduman

sortze data: 2012-10-04 / eguneratze data: 2016-06-30

Santa Barbara, ermita

(Arg.: Félix Iranzo)

Kokapena

Altza pasealekua, 18 ( 43.316742, -1.931391)

Dokumentazioa

Ermitaren lehen aipamena 1630-1647 urte bitartekoa da: «Yten allaron la liçençia del hordinario de Pamplona para hazer el oratorio o ermita de la calçada». Aipamena San Martzial Parrokiako Kontu Liburuan dago jasota (Donostiako Artxibo Historikoa, Altzako dokumentuak, 3. dok.), elizan gordetako dokumentuen inbentarioan. Ez du dokumentuaren data zehazten, baina XVI. mendearen amaieran edo XVII.aren hasieran izan zitekeen.

Deskribapena

Oinplano angeluzuzeneko ermita edo santutxo txiki bat zen, bi isurkiko teilatua eta horma kareztatuak zituena. Ataripe txiki bat zuen, non egurrezko barra batzuek Santa Barbararen irudia zegoen aldarerako bidea ixten zuten. Kontatzen dutenez, irudiak tamaina handikoa, polikromatua eta balio artistiko txikikoa izan behar zuen. Irudia desagertua dago.

Ermita 1960ko hamarkadaren amaiera arte existitu zen. 1967-1973 urte bitartean eraitsi zuten, Herreratik Altzagainarako igotzen den errepidea zabaltzeko egindako lanen ondorioz.

Santa Barbara

Ermita III. mendean Nikomedian (egungo Turkia) bizi izan zen martir kristaua den santa Barbararen izenpean geratuko da. Bere gurtza San Pio V.a aita santuak berretsi zuen 1568an, santu izendegian santu laguntzaile gisa. Bere eguna abenduaren 4an ospatzen da. Debozio herrikoi handiko santua da. Arriskuaren abokatutzat jotzen da: ekaitzak, artezilariak, artillariak, meatzariak, itsasgizonak. Bolborategiei “santabarbara” ere deitzen zaie. Bere irudia dorre batekin irudikatzen da, bere edertasunagatik bere aitak giltzapetu zuen bezala.

Erreferentziak

 

sortze data: 2012-10-04 / eguneratze data: 2024-09-26

LARRATXOENEA

 

sortze data: 2012-10-03 / eguneratze data: 2012-11-29

Mirakruz baserria

MIRAKRUZ (4C, desagertua)

Dokumentazioa: 1719 Mira Cruz; 1764; 1782; 1805; 1861; 1863; 1862; 1894.

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altza XIX. mendeko kroniketan. Altza en la prensa del siglo XIX. Artiga Bilduma 6. Altzako Historia Mintegia (2008), (K 4,7,16,18,21,23,27, 28, 30,31,38,49,61,105, 108,109, 137,141,147, 150,159,168,176) 12,13, 19, 21, 25, 26, 28, 30, 36,39,44,69,72,74, 91,93,98,100,108,112,117 orr.

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 18, 26, 138, 164) 11, 14, 118, 133 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida de Altza a través de sus actas municipales (1843-1900). Artiga Bilduma 5. Altzako Historia Mintegia (2002), 30, 32, 38, 43, 47, 55, 57, 61, 73, 74, 81, 83, 84, 85, 89 orr.

SAN ROMAN, Josean; SERRANO, Jon: “Altzatarras del barrio Miracruz” In: Hautsa Kenduz VI (2001), 251-262 orr.

sortze data: 2012-10-03 / eguneratze data: 2016-06-14

Merkader, oinetxea

Kokapena: 43.308049, -1.937959

Dokumentazioa: [1390 Juan de Mercader]; 1465; 1527; 1531; 1597[1]; 1626; 1635; 1703; 1764; 1782; 1861; 1863; 1862; 1894.

Oharrak: Mercader, Merkeak.Oinetxea.

Julian Martinezen “La baronia de Zurco” artikulutik jasoak:

“DON LEÓN DE ZURCO E YRIZAR, que vio la primera luz en la villa de Rentería, recibiendo el bautismo en su parroquial el día 30 de enero de 1596, apadrinado por el general Zubiaur: Fue alcalde de la villa natal, maestre de campo y primer gobernador del castillo de Santa Isabel de Pasajes. Vistió el hábito de la Orden Militar de Santiago en 1635 y, dieciocho años más tarde en 1653, pretendió el título nobiliario de Barón de su apellido, merced que le fue denegada por no concederse la misma en Castilla.

Celebró matrimonio con su prima hermana DOÑA MARÍA DE ZUBIAUR Y ZURCO, hija del general de la armada don Pedro de Zubiaur, y de la cual no tuvo sucesión.”

Aurrerago gehitzen da:

“Doña María de Zubiaur y Zurco, que estuvo casada con su primo hermano (…) don León de Zurco e Yrizar, para lo cual hubo de obtener dispensa del Papa Urbano VIII. El contrato matrimonial fue otorgado en Pamplona el día 21 de noviembre de 1634, ante el escribano Juan de Uribarri.”

Gehiago jakin nahi izanez gero:

1658/02/20 INVENTARIO DE LOS BIENES QUE QUEDARON POR MUERTE DEL GOBERNADOR DON LEON DE ZURCO E IRIZAR

http://dokuklik.snae.org/badator_sencilla_result_registro.php?idreg=384329

1635 Pruebas para la concesión del Título de Caballero de la Orden de Santiago de León de Zurco y de Irizar, natural de Rentería (Guipúzcoa)

http://pares.mcu.es/ParesBusquedas/servlets/Control_servlet?accion=3&txt_id_desc_ud=1722766&fromagenda=N

Erreferentziak:

  • AHM: “La casa solar Mercader en 1650“, www.estibaus.info
  • [1] MURUGARREN, op. cit., 486. or..
  • LANDA IJURCO, Iñigo: “Pelegriñene: “La Casería de Pelegrin”” In: Hautsa Kenduz  VI (2001), 152. or.
  • LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
  • ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.
  • ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 23, 26 orr.
sortze data: 2012-10-03 / eguneratze data: 2019-10-31

Casares, oinetxea

Kokapena

Arriberri, 43.317922, -1.928516

Deskribapena

Casares Altzako oinetxe garrantzitsuenetako bat da, 1986. urtean kultur etxeko zerbitzuak eskaintzeko zaharberritua eta moldatua.

Jauretxe dotore bat da, bakartua, oinplano angeluzuzenekoa, ia karratua, eta lau isurkiko teilatua du. Estilo barrokoa (XVIII. mendekoa). Beheko solairua, solairu nagusia eta teilatupea ditu. Nabarmentzekoa da fatxada nagusiaren uniformetasuna. Leihoak harrizko harlanduz inguratuak daude, inpostak ditu eta armarria erdiko posizio batean kokatua dago. Hormak harlangaitzezkoak dira, luzituak, eta baoen ertzak eta eskantzuak harlanduzkoak dira. Fatxada nagusian platabandak banantzen dira, eta beheko solairuko muturretako hutsuneak bao dinteldunez osatuta daude, eta jatorrian sarbideak zirenak. Balkoiak kareldunak lehen solairuan eta leihoak ganbaran. Eraikinaren erdiko ardatzak sarrera handia du beheko solairuan. Sarrerako atari nagusian, erdiko zutabe bat dauka, mainel moduan jarrita, eta zapata duena.

Casares abizenak protagonismo handia izan du Altzako bizitza politiko, erlijioso eta ekonomikoan, Erdi Arotik gaurdaino. Lizaso genealogistaren arabera, Casares leinua Gipuzkoako zaharrenetakoa da leinu horren seme batek Tolosako Navas de Tolosako guduan parte hartu zuen 1212an. Dokumentaturik dagoen abizenaren aipamenik zaharrena 1390. urtekoa da eta, etxearena, 1465ekoa.

Etxaurrean erakusten duen armarria haren nobleziaren erakusgarria da. Lau kuartelak ditu. Lehenengoan eta laugarrenean basurde ibiltari bat darama zilarrezko (zuria) fondoarekin, eta bigarrenean eta hirugarrenean urrezko gaztelu bat fondo gorriarekin. Behealdean, “AQUI ES CASARES” idazkuna zizelkatuta darama

Dokumentazioa

  • Abizenaren lehen aipamena: 1390 (Casares; Casalega). Etxearen lehen aipamena: 1465.
  • Dokumentuak Altzako Tokiko Bilduman: Casares
  • Irudiak ATBn: Casares
  • Kultur Etxea ATBn: Casare-Tomasene

Erreferentziak

Babes erregimena: C

sortze data: 2012-10-03 / eguneratze data: 2021-03-10

Espartxo baserria

Espartxo Ametzagainaren hego magalean dago, Urumea ibaiaren eskuineko ertzean, Ubarako bidearen eta zubiaren ondoan. Historian zehar Altzaren mugapean egon da eta bere ondoan Altza eta Donostiaren arteko 4. mugarria aurkitzen da.Dokumentuetan aurkitzen dugun etxe honen lehen aipamena  1719. urtekoa da, Berwickeko dukearen setioaren ondorioz kaltetutako jabetzen zerrendan, eta bertan Vicenta Pasola ageri da etxeko jabe gisa.

Urte batzuk beranduago, 1736. urtean, Gipuzkoako Agiritegi  Orokorrean dagoen dokumentu batean aurkituko dugu Espartxo, oraingoan Miguel de Arrago eta Jose de Gaiztarroren arteko auzi batean, baserriaren banaketa zela eta.

Data horietatik aurrera, Espartxo Altzako etxe zerrenda guztietan agertuko da,  -San Martzialen eliztarrak, Urumeako zilegi mendien etekinen banaketa, izendegietan…- , gaur egun arte.

Dokumentuetan jasotzen den etxearen izena “Esparcho” izaten da, batzuetan “Esparchu” bezala ere idatzi da eta behin bakarrik “Esparta”. Ez dakigu izena nondik datorren.

Etxaurrean figura nabarmen bat dago, armarri moduan kokaturik, atentzioa deitzen duena. Felix Elejaldek dio san Kristobal irudikatzen duela eta Txomin auzoan bizi izan zen Jose Lopetegi eskultoreak egina dela, baina, Lopetegi 1896. urtean jaio zenez eta 1912. urtea (Espartxoko zubiaren eraikuntzaren data) baino lehenagoko argazki batean figura bertan ikusten denez, zalantzan jarri behar da baieztapen hori eta bai irudiaren jatorria eta baita zer irudikatzen duen ere ezezaguna izaten jarraitzen du.

Gorago aipatu den bezala, Altza eta Donostiaren arteko laugarren mugarria etxe ondoan kokatuta dago. Mugaketa hori, orain arte egin den azkena, 1939. urtekoa da, baina, dagoeneko 1818. urtean, Altzak Diputazioaren aurrean independentzia eskatzeko idatzitako eskabidean Espartxo aipatu zuen bere lurraldearen mugetako bat bezala.

Espartxo, bestalde, ontziraleku txiki bat zeukan, beste gauzen artean ibaiertzaren alde batetik bestera igarotzea erraztuko lukeena, zubia eraiki arte. Zubia 1912ko irailaren 15ean zabaldu zen, Mesedetako Amaren Erietxearekin batera eta honi zerbitzua emateko.

2010. urtean Donostiako Udalak ordura arte Plan Orokorrean zeukan babesa kendu zion Espartxori.

Erreferentziak:

Iturria: Iruñeko Elizbarrutiko Artxiboa, Moreno, 2511/18, 1320 eta segidako folioak

Espartxo Altzako Tokiko Bilduman

Espartxo Estibaus blogean.

Espartxo Behin batean Loiolan liburuan:

IX. Casas, caseríos y palacios

ESPARTXO. Caserío convertido en casa de vecindad. En el “antiguo límite” con Altza. Es uno de los que solicitó pertenecer a la parroquia de Sagrado Corazón. Tuvo un conocido puerto fluvial.

X. Txomin-Enea, honen ingurunea eta bertako biztanleak

“Erdialde gainean dorrea eta kantoian armarria dituela ageri da aspaldiko argazkietan Txomin-txiki. Zenbait erliebe han daude Gil-enean, eta San Kristobalen ezkutu ederra Espartxo etxean: Joxe Lopetegi irudigilearen lanak, batak eta bestea.”

“Joxe Lopetegi irudigilearen odolekoak izan ziren gogoratzen diren Espartxo baserriko biztanle aspaldikoenak. Esan bezala, etxe horretan zegoen San Kristobalen ezkutu bikaina. Hona izenda daitezkeen beste zenbait etxe: Olazaldegi baserria, RENFE tunelaren ondokoa: Bideondo, Hipikan dagoena: Kapoene (etxeberriaterrena, Hipika egin behar zela eta, bidegabekeriaz jabegoa kendu izan zitzaien haiena), Antzieta, Bernartegi, Kristobaldegi-txiki, Uba, Ubagoia (Urkizutarren etxea), Ubegi (Garmendiatarrena), Laskinene (ganaduzale onen etxea), Plazentzi (Ibarburutarrena).”

“Ezinbestez, sagardotegi eta tabernak gogoan jasotzekoak dira: Oiartzabal-darrek zuten Espartxo-ene sagardotegia: Antzietan, Etxeberriatarrak… “Bar Joxe Mari”, Paskoaldegi-berrian kokatua: “Bar de el medio”, Gonzalezena. Honen alaba Marisol, irrati-telebistan, izen zabaleko esataria izan zen. “Bar Shanti”, Benta-berrin zegoena: “Beste aldekoa”,ostera, bere garaian, tea egin eta saltzen zuen.”

Espartxo zubia

Zubi hau joan den mendearen hasieran eraiki zen Espartxo izeneko baserri eta portuaren ondoan kokatutako ibi batean. Ibia Donostiako Loiola eta Egia barrutien eta Altza herriaren ertzean edo mugan zegoen; Altzak adibidez, mugartea beti mugarrituta izan zuen eta Espartxo Baserriaren ondoan zuen muga (baserri hau Altzakoa izan zen beti). 1934an (Altzako hiribildua hiriari anexionatuta geratu zen urtean) (sic), udal-mugarteen mugaketa egin zen eta, testigantza bidez jasota geratu zenaren arabera, zubi honen eskuineko estriboan udal-mugarteen mugaren 2 zenbakiko mugarria kokatuta zegoen. Zubi honi “Espartxoko Zubia” deitu izan diote beti inguruko baserritar guztiek. “Txomineko Zubia” izena ere erabili ohi da, hiri-inguruneko pertsonek batez ere. Izen horiez gain, “Kuartelatzeko Zubia” eta “Puente de la Casera” izenak ere erabiltzen dira. Azken hau oso ezaguna da eta gaztelaniaz hitz egiten dutenen artean erabiltzen da bereziki.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

TELLABIDE AZKOLAIN, Josu: “Ezagutzen al duzu Altza?” In: Hautsa Kenduz VI (2001), 63-84 orr.

La odisea del mojón: http://www.diariovasco.com/20080504/san-sebastian/odisea-mojon-20080504.html

sortze data: 2012-10-03 / eguneratze data: 2016-06-09