BENTA-BEA (4D, desagertua)
Dokumentazioa: 1703 Venta; 1719 Venta de Herrera; 1764 Venta de abaxo; 1782 Benta de abajo; 1805; 1862 Venta-bia o Herreria; 1863 Venta-béa; 1894.
LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
BARBEROTEGI (5E)
Dokumentazioa: 1861; 1862 Casa del Cirujano; 1894.
LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
BALERDIENE (8B, desagertua)
Dokumentazioa: 1703 Balerdi; 1764 Balerdine; 1782 Balerdienea; 1861; 1862 Balerdi; 1863; 1894.
LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
AYETE (5F, desagertua)
Dokumentazioa: 1465 Fayet; 1620; 1626 Ayet; 1635 Ayet; 1764; 1782; 1805.
Oharrak: XVI. mendean ez daukagu etxearen daturik, baina bai abizena daramaten altzatarrena: 1523 Miguel Sanchez de Fayete; 1553 Juanes de Fayete; 1555 Juanes Ayet; 1568 Martin de Faiet, “podabin”.
LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 63, 95 orr.
ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 23, 26 orr.
ARTEAGA (5E)
Dokumentazioa: 1703; 1719; 1764; 1782; 1862; 1894.
LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
Kokapena: Sarrueta ( 43.303782, -1.953568)
Lehen karlistaldian erre zuten eta hondatua jarraitu zuen XIX. mende amaiera arte gutxienez.
ARRIAGA-TXIPI (?)
Dokumentazioa: 1620 Arriagachipi; 1626 Arriaga-chipi.
Oharrak: Arriagaren ondoan zegoela pentsa daiteke.
LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
Arriaga (Harria) parkea, 43.319312, -1.931106
Aipamenik zaharrena: 1465. [1]
Aldaerak: Historian zehar, orubeak Arriaga izena hartu du. XVII. mendearen amaieratik aurrera, leinuak orubea galdu zuenean, abizenak Arrillagako aldaera hartuko zuen, eta etxeak Arriaga izaten jarraituko zuen. Arriya forma herrikoia, Arriagaren ahozko aldaera bat da. Hortik eratortzen dira Arriya-zar eta Arriya-berri izenak, Udalak, euskararen gramatika eta ortografia arauen aplikazio zalantzagarri batean, Arrizar, Arriberri eta Harria bezala finkatu dituenak.[2]
Arriagako oinetxea, Behe Erdi Arotik, Altza Herriko etxe nagusietako bat izan da.[3]
Muino baten goialdean dago, eta bere jabetzak Casaresekoekin lerrokatzen ziren ekialdetik, Donostia eta Errenteria lotzen zituen galtzadarekin edo errege-bidearekin hegoaldetik, Herreraraino mendebaldetik, eta iparraldetik La Herrerako senadiaren ertzeraino, Pasaiako badian.
XVIII. mendean, Arriaga etxea Altza Herria banatzen zen “partido” baten buru eta izena da, Urumeako (Altzabasoa) mendi frankoetatik (egungo Altzabasoa) eratorritako produktuen banaketan parte har dezaketen etxeen zerrenda egiten duen 1764ko dokumentu batean jasotzen den bezala. Arriagako Partiduaren barruan honako etxe hauek daude: “Arriaga, Casares, Thomasenea, Aiete, Darieta maior, Darieta menor, Berra, Mirabarquera, La casa de Martiarena, Choco, Ancho, Bercullene, Sagastiburu, Retiro, Escalantegui, Miranda de abajo, Badona, Molino de Albernat”.[4]
Jatorrizko baserritik bakarrik armarria eta karobia geratzen dira. Armarria etxearen orubean kokatuta dago.
Armarria zatitua dago, goialdean, urrezko eremu batean, zuhaitz berde bat, fruitu gorriekin, eta alboetan bi panela gorri; behean Calatravako gurutze bat, urrezkoa, eremu gorrian: “Un escudo partido en faja, en lo alto un árbol verde con su fruto de majuelas rojas, y a los lados dos panelas coloradas, una a cada lado, en campo de oro, y en punta que es abajo una cruz de Calatrava, de oro, en campo rojo, en memoria de la cruz milagrosa que apareció en las batallas de las Navas de Tolosa que se ganó a los moros, por haberse hallado en ella un hijo de esta Casa” [5].
Karobia lekuz aldatuta. Jatorriz errepidearen ondoan zegoen, Roteta aldera. Etxebizitza ere bazen.[6] (ikus Karobia).
1826an, Juan Antonio Roteta Yrazuk Arriaga etxea erosi zuen almonedan, 101.000 benetazko biloaren truke. Ondorengoek etxe berri bat eraikiko zuten beren lurretan 1912an, Arriaga-berri, eta berrogeita hamar urte geroago Roteta deituraren izena daraman auzoa eraikiko zuten.
Arriaga baserria 80. hamarkadaren amaieran hutsa eta utzia zegoen, bertan eraikitzeko zeuden eraikuntza proiektuen zain. Egoera horretan zegoela, alde batetik heroinomanoen gune bat bilakatu zelako eta bestetik Altzan berdeguneen eta ekipamenduen aldetik zeuden gabezi handiak zeudelako, auzokide batzuk parke baten beharra aldarrikatu zuten Udalaren aurrean. Baserriak sua hartu zuen 1987. urtean [7] eta Udalak auzokideen eskaerak aintzat hartuz, parkea sortzeko proiektua martxan jarri zuen eta Joaquin Montero arkitektoak 1989. urtean gauzatu zuen.[8]
Donostiako Udalaren ondarea babesteko Plan Berezian (HOEBPE) bakarrik armarria eta farolak daude babestuak, F mailarekin.
Kokapena: Buenavista (43.32107, -1.92208, desagertua)
Dokumentazioa: 1761. urteko planoan marraztuta dago, baina izenik gabe. Antxo, Arraskene eta Etxetxiki etxeak marraztuak daude, baina bakarrik “Ancho” jartzen du; 1782 Arrascoenea; 1805 Arrascuenea; [Arrascuenechiqui > ikus Etxetxiki]; 1861 Arrascoena; 1862; 1863 Arrasquena; 1873 Arrascoene (azkena, bota zuten portua egiteko).
LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
ARGEL-TXIKI (6C, desagertua)
Dokumentazioa: 1861 Argel; 1862; 1863; 1894.
LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
ARGEL-ETXEBERRI (6B, desagertua)
Dokumentazioa: 1805 Echeverri; 1861 Argel-berri; 1862 Argel-berri; 1863 Argel-berri; 1894.
LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
Kokapena: Buenavista (4G, desagertua)
Dokumentazioa: [1761, planoa]; 1764; 1782; 1805; 1861; 1862; 1863 Anchó; 1873 Ancho (azkena, bota zuten portua egiteko).
Oharrak: 1894. urteko erroldan Altza bi barrutitan banatzen da eta Antxo horietako bat da, Molinaotik Herreraino hartzen duena.
LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
ALTUNA-BERRI (4D)
Dokumentazioa: 1861; 1862; 1863; 1894.
ALTUNA-BERRI. Sidrería
HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 59 or.
LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
ALTUNAENE (4D, desagertua)
Dokumentazioa: 1764 Echeuerri de Errera; 1782 Echeberria de Errera; 1805 Casa de Altuna; 1861 Altuna; 1862; 1863; 1894.
LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
ALTUNA. Casas
ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida de Altza a través de sus actas municipales (1843-1900). Artiga Bilduma 5. Altzako Historia Mintegia (2002), 57 or.
1985, Antxoko Jai Egitaraua
ALBERNAT (5G, desagertua)
Dokumentazioa: 1528 Maubernet, Malbernet [1]; 1719 Avernat (errota); 1760 Molino Iparraguirre2; 1764 Molino de Albernat; 1805 Molino de Iparraguirre; 1860 Errotazar; 1861 Abarueta; 1862; 1863; 1868; 1894 Alvernat.
Oharrak: Errota.
Aberneta
Erreferentziak:
“Molinao en jurisdicción de Alza, limitando con Rentería.
El Ayuntamiento de San Sebastián, al cual pertenecía Alza en aquel tiempo, reunido el 10 de Junio de 1528, teniendo presente la necesidad que se sentía en la entonces villa de hacer molinos para moler las ceberas, y en la imposibilidad de levantarlos por su cuenta por carecer de recursos, acordó sacar en almoneda los lugares en donde podían levantarse, y uno de ellos era “cabe Molinao”, que es un lugar llamado Maubernet, que Lizaso escribe Malbernet (33).
Se ve, pues, que en esta fecha existía un molino o más en Molinao, a juzgar por el nombre de este lugar, y se trataba de levantar otro.”
AKULAR-TXIKI (6F)
Dokumentazioa: 1764; 1782; 1861; 1862; 1863; 1894.
LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
AINGELU-GOYA (9B)
Dokumentazioa: 1751 Aingueru garaikoa; 1764 Ainguelu de arriba; 1782; 1861; 1862 Aingueru-goya; 1863 Aingueru-goya; 1894 Ainguelu goya.
LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
AGINAGA (5E, desagertua)
Dokumentazioa: 1719; 1764; 1782; 1861 Aguiñaga; 1862 Aguiñaga; 1894.
LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida de Altza a través de sus actas municipales (1843-1900). Artiga Bilduma 5. Altzako Historia Mintegia (2002), 43 or.
Bitxia izango litzateke, baina gertatuko balitz 1940an bertatik alde egindako altzatarren bat 2016 honetan itzultzea, lanak izango lituzke begi aurrean edukiko lukeena Altza dela esateko: planifikaziorik gabeko hirigintzan moldatutako auzotegi uniformeak lekukide ditugu premiak behartutako azpiegiturekin. Horren emaitza, hiriaren muga eta baserriaren atari den toki bizi bat dugula gure herria. Biztanleen lanbideak sinestea ere neke egingo litzaioke bisitariari: garai hartan industrian ateratzen zuten bizimodua altzatarrek, gaur zerbitzuen alorrak hartzen du lanerako jende gehiena. Eta azkenik, ikusi ahal izango luke iragan mendeak sortu zituen urratuetan gaindi heldu den herria dela gure Altza, zangalatrau bizi den gure Altza: oin bat Donostia bezalako hiri baten mugapeko izatearen onuran, eta beste oina samurra gertatu ez den historia propioa daukan herria izatearen harrotasunean.
ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: “Manuel Arrieta Irizar, afición al ciclismo”, In: Altza, Hautsa Kenduz XI (2011), 221-230 orr.
APALATEGI ERBITI, Juan Luis: “Osteguna-Larratxo. Una asociación vecinal comprometida con su Barrio”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 161-170 orr.
ARANA, Xabier; BURGI, Ion: “Una pequeña gran historia de prevención: el Taller de Askagintza-Altza”, In: Altza, Hautsa Kenduz XI (2011), 183-192 orr.
ARRIETA YARZA, Elena: “Kataliñenetik Illarregira. Joxe Mari Arrieta Irizar. Festarik festa”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 245-254 orr.
CAÑAMERO, Antonio: “1981-1996. Población y desarrollo urbano en Altza”, In: Altza, Hautsa Kenduz VII (2003), 173-181 orr.
IBILIZ SOLIDARITZA TALDEA: “Sensibilización ante la injusticia y la pobreza”, In: Altza, Hautsa Kenduz IX (2007), 203-213 orr.
PEÑA ORIA, Juantxo: “Aterpea 1976-2013”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 171-188 orr.
PEREZ, Raul: “La Champions de Altza”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 215-218 orr.
PEREZ, Raul: Juantxo Koka: “Pilotalekuko artista”, In: Altza, Hautsa Kenduz XI (2011), 213-220 orr.
UBILLOS SALABERRIA, Mikel: “Ulia Historian, bidez bide”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 83-90 orr.
Diktaduraren abaroan, Donostiako Udalak bertako merkatarien aspaldiko asmoa bete nahi izan zuen, alegia, Pasaiako portuaren anexioa, Antxo eta San Pedro barrutiak bereganatuta. Hiria handitzeko eremua ematearen truke, Donostiak bere gain hartuko zituen bi barrutien arazo ekonomikoak, eta azpiegiturak eskainiko zituen. Baina 1940an Ministro Kontseiluak Altza eta Astigarraga anexionatzeko baimena eman zion arren, zortzi urte geroago, 1948an, ezezkoa eman zion Donostiari portuaren gainean zuen asmoan.
Altza mendi-herria izan zen 600 urtez, baserria zuela ekonomiaren oinarri eta herritarren bizileku. Baina XX. mendearen erdialdera bizitegi berri ugari eraiki ziren bere mugapean, multzo handitan lan bila zetozen immigranteak hartzeko. Kualifikazio industrialik gabeko nekazari txiroak izanik, lan-indar merkea gertatu zitzaizkien altzatar berri haiek Pasaiako, Donostiako eta inguruetako lantegi eta zerbitzu handiei. Altzak egun daukan kale tankera, hazkunde demografiko nahasi eta desordenatu haren emaitza dugu.
BARANDIARAN, Bixente: “Orain berrogeita amar urte”, In: Altza, Hautsa Kenduz IV (1997), 17-20 orr.
CAÑAMERO, Antonio: “Algunos aspectos del desarrollo urbano y demográfico de Alza”, In: Altza, Hautsa Kenduz I (1988), 55-72 orr.
CAÑAMERO, Antonio: “Bidebieta-La Paz- Azcuene: un estudio urbano y demográfico”, In: Altza, Hautsa Kenduz II (1994), 23-48 orr.
CAÑAMERO, Antonio: “Santa Bárbara, Roteta, Arrizar, Arriberri, Los Boscos: un estudio urbano y demográfico”, In: Altza, Hautsa Kenduz II (1994), 49-68 orr.
CASTRO, Javier: “Retazos del Puerto Comercial de Pasajes, años 1947-1950”, In: Altza, Hautsa Kenduz V (1999), 127-140 orr.
DÁVILA, Antonio: “El trolebús”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 277-280 orr.
LAMARIANO, Iker: “Maria Kristina Kolonia eta Gipuzkoako Etxe Merkeak”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 69-82 orr.
MARTÍNEZ, Arantza; MURILLO, Isabel: “Parque de Bidebieta”, In: Altza, Hautsa Kenduz III (1996), 97-108 orr.
SAIZ PADRONES, Lucía: “Recuerdos de mis vivencias”, In: Altza, Hautsa Kenduz IX (2007), 113-133 orr.
ZUBIZARRETA GEREDIAGA, Ignacio: “100 años de contribución de Herrera a Donostia”, In: Altza, Hautsa Kenduz V (1999), 187-198 orr.
Espainiako Gerra Zibila sortu aurreko egoera (1936) aski nahasia zen maila politiko, ekonomiko eta sozialean. Gizartea hautu politiko desberdinetan aurkatua zegoen, batak bestea ulertzeko zubirik gabe, Karlistaden ondoriozko elkarren uko gogorrean.
Egoera hau larriagotu egin zen urte bereko otsailean, Frente Popular koalizioak (Komunistak, Sozialistak, Nazionalistak) hauteskundeak irabaztearekin. Garaipen hartatik sortu zen gobernua iraultzailea iritzirik, goi mailako militar batzuk (Franco, Mola…) hausnarrean hasi ziren gobernua ez ezik Errepublika bera ere suntsitzeko. Donostia izan zen matxinatu haien botapean gertatu zen aurreneko hiriburua (1936ko irailaren 13an). Altza ere egun horretantxe bereganatu zuten. Hala ere, altzatar asko enrolatu zen errepublikaren aldeko konpainietan, eta beste batzuek ihes egin zuten Lapurdira eta Bizkaira. Zeharo hondatu zen bizimodua: jatekoa eskas, errepresalia politikoak, tropak ostatatu beharra… Krisi ekonomiko handiko urteak. Eta Bigarren Mundu Gerrak eta Francoren erregimenak ezarritako neurri autarkikoek areagotu zituzten gerraren ondorio suntsigarriak: kartilak, errazionamendua, merkatu beltza, zanpaketa soziala… Frankismoaren urterik beltzenak izan genituen eta, beti bezala, jende xehea izan zen gehien sufritu zuena.
ALDIZKARI TALDEA: “Actas y documentos”, In: Altza, Hautsa Kenduz I (1988), 91-124 orr.
ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: “Documentos de la Guerra Civil en Altza”, In: Altza, Hautsa Kenduz XI (2011), 135-150 orr.
ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010).
CASTRO, Javier: “Retazos del Puerto Comercial de Pasajes, años 1947-1950”, In: Altza, Hautsa Kenduz V (1999), 127-140 orr.
CEREZO BASELGA, Aitor: “II. Errepublika Altzan udaletxeko akten bidez”, In: Altza, Hautsa Kenduz VIII (2005), 71-115 orr.
HERNÁNDEZ DEL CAÑO, Marijose: “Desanexiones y anexiones de Alza a San Sebastián (1821-1940) ”, In: Altza, Hautsa Kenduz V (1999), 77-110 orr.
LANDA IJURKO, Iñigo: “Gure aitona eta Gerra Zibila, memoria eta Historia”, In: Altza, Hautsa Kenduz XI (2011), 105-134 orr.
LASA, Martín José, FSC: “Crónica de la Comunidad de Alza-Herrera de los Hermanos de las Escuelas Cristianas”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 107-138 orr.
ROQUERO USSÍA, Mª Rosario: “Altza 1910-1940”, In: Altza, Hautsa Kenduz VIII (2005), 117-134 orr.
UBILLOS, Mikel: “Estudio de los límites del antiguo municipio de Alza”, In: Altza, Hautsa Kenduz I (1988), 13-50 orr.
Liberalek maila politikoan hartu zuten nagusigoa lotua dago maila ekonomikoan izan genituen aldaketekin, hauetatik abiatu baitzen Gipuzkoa, nekazaria izatetik, industriala izatera iritsiko zen berrikuntzan. Lege berriek burdinbideak, errepideak eta banketxeak sortzea eta sendotzea ekarri zuten. Finantzetan eta garraioetan egindako hobekuntzak bideratu zuen lantegietan handizka sortzen hasitako lanak merkaturatu ahal izatea.
Bigarren Karlistadak berak ezin izan zuen garapen hau eragotzi. Ahulaldi bat eragin zuen, askoz gehiago ez. Gerra amaitu zenerako Altza independentea zen eta Gipuzkoako herririk garrantzitsuenetan zegoen, gorantzako eraldatze batean. Eraldatze hura hainbat alorretan atzeman zitekeen: politikan, alderdi berriak azaldu ziren, nazionalista eta sozialista; hirigintzan, bestelakotze nabarmenak egin zituzten auzo batzuek, argindarrak eragin handia izan zuen; kulturan, elkarte eta zirkulu berriak sortu ziren.
ALBERO MENDIBURU, Maite: “Garai bateko Martutene. Jolas parkea eta zezen plaza”, In: Altza, Hautsa Kenduz VIII (2005), 31-70 orr.
ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altza XIX. mendeko kroniketan. Artiga Bilduma 6. Altzako Historia Mintegia (2008).
ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010).
CASARES, Segundo: “Escrito en contra de la posible anexión a San Sebastián”, In: Altza, Hautsa Kenduz V (1999), 111-116 orr.
HERNÁNDEZ DEL CAÑO, Marijose: “Desanexiones y anexiones de Alza a San Sebastián (1821-1940) ”, In: Altza, Hautsa Kenduz V (1999), 77-110 orr.
LANDA, Iñigo: “Argumentos y documentos frente al intento de imposición de Pasaia”, In: Altza, Hautsa Kenduz X (2009), 81-136 orr.
ROQUERO USSIA, M. Rosario: La vida de Altza a través de sus actas municipales (1843-1900). Artiga Bilduma 5. Altzako Historia Mintegia (2002).
ROQUERO USSÍA, Mª Rosario: “Altza 1910-1940”, In: Altza, Hautsa Kenduz VIII (2005), 117-134 orr.
ROQUERO USSÍA, Mª Rosario: “Altza a principios del siglo XX. Las ordenanzas municipales de 1910”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 9-14 orr.
XIX. mendea nolakoa izango zen, garrantzi handiko ondorioak ekarriko zituzten bi gertakarik iragarri zuten: Industriaren Iraultzak eta Frantziako Iraultzak. Batak alor ekonomikoa irauli zuen, besteak alor politikoa. Biek ala biek aldaketa sakonak eragin zituzten gizartean.
Ideologia aldetik, bitan zatitu zen gizartea: monarkikoak, tradiziozaleak, erregimen zaharraren alde, eta liberalak, esku hartze handiagoaren zaleak, legedia moderno baten alde.
Liberalen eta karlisten arteko liskarrak armetan gauzatu ziren (Lehen eta Bigarren Karlistadak). Donostia Gipuzkoako liberalen habia izanik, ezinbestekoa zen borroka hauek Altza gogor jotzea. Gure herria nekazari gunea zen, gizarte zaharrekoa, karlista, eta aldameneko hiria berriz gizarte berriaren aldekoa, liberala. Borroka frontearen lehen lerroan gertatu zen Altza, eta gerraren hondamenak jasan zituen. Gure inguruan dauzkagun gaztelu gotorrak dira borroka haien lekuko: Ametzagaina, San Marko, Txoritokieta.
Krisialdi politiko honen zurrunbiloan, Altza independentea izan zen 1821etik 1823ra, eta geroago, 1879an, udalerri izendatu zuten.
ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: “Azken karlistadaren lekukoak”, In: Altza, Hautsa Kenduz XI (2011), 61-87 orr.
FERNÁNDEZ, José Ramón: “Travesía de los tres fuertes”, In: Altza, Hautsa Kenduz II (1994), 115-118 orr.
LANDA, Iñigo: “Altzaren lehen independentziaren agiri bilduma”, In: Altza, Hautsa Kenduz IV (1997), 153-172 orr.
LANDA, Iñigo: “Argumentos y documentos frente al intento de imposición de Pasaia”, In: Altza, Hautsa Kenduz X (2009), 81-136 orr.
LARRINAGA, Carlos: “Algunos apuntes sobre el Fuerte de San Marcos y el Campo Atrincherado de Oyarzun”, In: Altza, Hautsa Kenduz III (1996), 147-152 orr.
MUÑOZ ECHABEGUREN, Fermín: “Alza, el Trienio Liberal y la invasión francesa 1820-1828”, In: Altza, Hautsa Kenduz IX (2007), 37-46 orr.
ROQUERO USSÍA, Mª Rosario: “La primera guerra Carlista y sus consecuencias (1832-1862)”, In: Altza, Hautsa Kenduz IV (1997), 103-134 orr.
ROQUERO USSÍA, Mª Rosario: “La primera guerra carlista y Altza (II)”, In: Altza, Hautsa Kenduz V (1999), 57-70 orr.
ROQUERO USSÍA, Mª Rosario: “Pleito seguido entre la Población de Alza y el Ayuntamiento de San Sebastián sobre el cierre de dos tabernas (1828-1829)”, In: Altza, Hautsa Kenduz VII (2003), 157-171 orr.
ROQUERO USSIA, M. Rosario: La vida de Altza a través de sus actas municipales (1843-1900). Artiga Bilduma 5. Altzako Historia Mintegia (2002).
SÁEZ GARCÍA, Juan Antonio: “Fortificaciones decimonónicas en el sector oriental del término Municipal de Donostia-San Sebastián”, In: Altza, Hautsa Kenduz VII (2003), 31-68 orr.
SÁEZ GARCÍA, Juan Antonio: “Los fuertes de Alza y del Almirante (Donostia-San Sebastián) en la última confrontación carlista”, In: Altza, Hautsa Kenduz IX (2007), 9-18 orr.
XVI. mendea hazkunde aroa izan baldin bazen, XVII.a krisiaren mendea izan zen: Ternuan balearen arrantza bakandu, burdinaren esportazioa urritu, gari eta arto uztak apaldu. Hala ere, XVII.aren hasieran soroetan sartu zen Ameriketako artoak estali egin zuen, neurri handi batean, bestelako laboreetan zegoen eskasia. Eta horrenbestez, halako iraultzatxo bat gertatu zen nekazaritzan XVIII. mendean, baserri berri ugari sortzeraino.
Ekonomiaren alor garrantzitsua ziren herri ondasunak. Altzatarrek Urumeako Mendi Zilegietan zeukaten ondasunon zati handi bat, Nafarroako mugatik hurbil: Altzabasoa. Hango ondasunak ustiatzeko eskubidea, Altzako biztanleek zeukaten, eta handik ateratzen zuten Urumeako burdinolek erosten zieten egurra eta egur-ikatza.
AGUIRRE SORONDO, Antxon: “Plan Beneficial de Alza”, In: Altza, Hautsa Kenduz VII (2003), 83-85 orr.
CALVO, Ángel: “Altza basoa”, In: Altza, Hautsa Kenduz V (1999), 117-126 orr.
JIMÉNEZ BASANTE, Gonzalo: “Economía y privilegio en el Antiguo Régimen: La población de Alza en el siglo XVIII”, In: Altza, Hautsa Kenduz IX (2007), 19-36 orr.
LANDA IJURKO, Iñigo: “Soroeta eta Sarroeta”, In: Altza, Hautsa Kenduz VII (2003), 147-156 orr.
MORA, Juan Carlos: “Los Montes Francos del Urumea”, In: Altza, Hautsa Kenduz III (1996), 37-50 orr.
MORA, Juan Carlos; ZAPIRAIN, David: “Altzako gizarte tirabirak XVIII. mendean. Gatazka horizontala eta gatazka bertikala”, In: Altza, Hautsa Kenduz VII (2003), 69-82 orr.
MORA, Juan Carlos: “Análisis de la población altzatarra en el siglo XVIII”, In: Altza, Hautsa Kenduz XI (2011), 43-59 orr.
MUÑOZ ECHABEGUREN, Fermín: “Plan nuevo beneficial y su aplicación (1776)”, In: Altza, Hautsa Kenduz XI (2011), 33-41 orr.
ROQUERO USSIA, M. Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997).
Altzak badauka nondik itsasoratu, Pasaiako portua bertan dagoenez. Altzatarrek harreman estua zuten putzu gaziarekin: egurra zela edo sagardoa zela, arrantza zela edo itsasketa zela, aukera politak zeuzkaten portuan etxeko ekonomia hobetzeko. Mugimendu gaitza ibili zuen Pasaiak arrantzan eta merkataritzan Erdi Aroaren azkenaldiaz geroztik, Atlantikoko eta Mediterraneoko beste portuekin lehenik, Ameriketakoekin geroago. Ontzigintzak ere garrantzia hartu zuen, langile eta lanbide asko behar zituenez. Hala berean, Altzako baserriek salmentarako zeukaten bereizia beti baratzekoen eta ukuilukoen puska bat, bertan saltzeko edo itsasontzien premietarako.
JIMÉNEZ BASANTE, Gonzalo: “Economía y privilegio en el Antiguo Régimen: La población de Alza en el siglo XVIII”, In: Altza, Hautsa Kenduz IX (2007), 19-36 orr.
ROQUERO USSIA, M. Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997).
Ekonomia indartu eta biztanleria hazi egin zen XVI. mendean. Demografiaren eta sagardo demandaren handitze honek sagastiak landatzeko lurrak zabaldu beharra ekarri zuen, eta noski, sagardogintza azkartzea. Pasaiako portuko ontziek eta Donostiako hiriak erosten zuten ekoizpena. Baserri eta errota berriak eraiki ziren ekonomiaren indartzearekin. Bideak txukundu eta berritu egin behar izan zituzten, garraioa funtsezkoa zenez ekonomiaren osasunerako.
Alabaina, herri kontuen eta bestelako arazoen erabakitasuna familia aberats bakan batzuen esku geratzen hasi zen.
LANDA, Iñigo: “Engomeztarren jabetzak La Herreran (1467-1574)”, In: Altza, Hautsa Kenduz V (1999), 141-176 orr.
LANDA IJURKO, Iñigo: “Pelegriñene: “La casería de Pelegrín””, In: Altza, Hautsa Kenduz VI (2001), 145-162 orr.
MUÑOZ ECHAVEGUREN, Fermín: “Dos documentos de finales del XVI sobre robles en Altza”, In: Altza, Hautsa Kenduz X (2009), 77-80 orr.
Altzan kokatutako familiek, pixkanaka, elkarrenganako loturak sendotu zituzten. Sasiak kendu, basoak zaindu, bideak ebaki, aterpeak jaso… auzolanak nortasun bat eman zien. Nekazaritzaren hedatzeak lurren jabetza partikularrak ekarri zituen eta, ondorioz, lurjabeek leinu-etxeak eraiki zituzten. Lurjabe hauek, Gipuzkoako gainerakoekin, batzarretan biltzen hasi ziren beren eskubideak bermatzeko. Horrela, inguruko herrien aurrean Altzako mugak eta ondasunak defendituz, leku eta gizajende jakin baten bizilagun eta ordezkari bihurtu ziren: altzatarrak. San Martzial elizak, 1390ean sortua, herritasuna ere sendotu zuen: Altzako bazter guztietatik ikusten zen kanpandorrea, hark ematen zuen ordua, hara biltzen ziren mezetara eta hiletetara, ez beste inora.
ETXEBESTE, Juan Carlos; LANDA, Iñigo: “Altza XIV. eta XV. mendeetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz III (1996), 51-72 orr.
MORA, Juan Carlos; ZAPIRAIN; David: Altza: de los cubilares al concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1, Altzako Historia Mintegia, 1996.
XII. mendea bere erditsuan zela ageri zaigu Altza historia idatzian, eta ageri behar zuen. Garai hartako gizakiek teknikan eginak zituzten aurrerapenek eta demografian hartu zuten hazkundeek aldakuntza nabarmenak eragin zituzten Altzan bertan biztanleriaren antolamenduan, bai eremu sozialean, bai lurraldearenean. Inguruarekin hasi zuten harreman berriak aurreneko herrixkak azaltzea ekarri zuen. Ez dakigu zehazki zeri dagokion agirietan azaltzen den «Alça» izenak, biztanleria multzo bat adierazten duen edo multzo honek baliabideak ustiatzen zituen eremua adierazten duen. Argi dago ordea eremu hori, lurralde hori Iruñeko Erregearen manupekoa zela, urte batzuk geroago Donostia herritu zuen harena berarena. Nolanahi dela, lurraldearen gehiena basoa zen gurean: nekazaritzarako eta abelazkunderako guneak, beraz, baina itsasoa bertan edukirik, arrantza zuten beste alor ekonomiko bat.
• Nafarroako erregea zen gure Jaun Nagusia.
• Gure herria aipatu zuen historiak estreinakoz: Altza paperetan idatzia!
• Basoa zen ingurua, basoa zen gure aberastasuna.
• Mendian ganadua zaindu eta itsasoan arraina harrapatu, egiten genuen guk.
ETXEBESTE, Juan Carlos; LANDA, Iñigo: “Altzako Erdi Aroa izenez izen”, In: Altza, Hautsa Kenduz II (1994), 69-84 orr.
MORA, Juan Carlos; ZAPIRAIN, David: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996).
Kristo aurreko 4.000 urte inguru hasi zen gure lurretan nekazaritza eta abere basatien etxekotzea. Gizakiak harria lantzeko modua ere aldatu zuen, tresna hobeak eta eraginkorragoak sortuz. Lurraldearekin zeukan harremana ere aldatu zuen gizakiak. Leize zuloetan bizitzea noizbehinkako kontua bihurtu zen. Nomada izan zena, zurezko etxeak eraikiz eta herrixka multzotan bilduz, biztanle bilakatu zen. Eraikuntzon materiala erraz hondatzen zenez, ez da haien aztarnarik iritsi guganaino. Aldaketa horiek, ordea, biztanleriaren handitzea ekarri zuten, eta baita hiletak egiten hastea ere, lurperatzeko erritoak.
Kristo aurreko 1.000 urte inguru, erro indoeuroparreko gizakiak azaldu ziren lurraldean. Nabarmen garatu ziren metalgintza eta zeramika. Horri esker, ehiza, arrantza, nekazaritza eta abelazkuntzari jardun ekonomiko berriak erantsi zitzaizkien, metal desberdinen lanketa eta merkataritza, garrantzizkoenak.
• Abereak eta landareak zaintzen ikasi genuen: artzain eta nekazari bihurtu ginen.
• Txabolak eta herrixkak eraiki genituen bizitzeko.
• Gure hildakoak lurperatzeko, trikuharriak egin genituen harkaitz handiekin Txoritokietan.
• Harremanak sendotu genituen talde ezberdinen artean.
FERNÁNDEZ, Joxe Ramon: “Gure inguruetako altxor ezezagun horiek”, In: Altza, Hautsa Kenduz I (1988), 51-54 orr.
Altza ezin hobeagoko kokagunean daukagu ezarria. Europako Mendebaldetik Iberia Penintsularako bide naturala izanik, gure lurretatik barrena ibili izan dira, antzinatik, abereak eta gizakiak. Horren lekukotza eman dute Urumea ibarrean eta Pasaiako portuaren inguruan aurkitu diren aztarna arkeologikoek. Baina, zer dakigu gizaki haietaz?
Ehiza, arrantza eta fruitu bilketa zeukan bizitzeko. Leinuaren araberako familia-talde txikitan antolatuta, bide luzeak egiten zituen jatekoa eskuratzeko. Leize zuloetan aterpetzen zen, klima egungoa baino hotzagoa zenez. Pixkanaka, tenperaturak epelera egin zuen, eta horrekin, bestelako landareak eta bestelako abereak bertakotu ziren.
• Kobazuloak genituen bizileku, eta batetik bestera ibiltzen ginen inguru hauetan.
• Klan edo talde txikitan antolatzen ginen elkarri laguntzeko.
• Ehizan eta fruitu bilketan eskuratzen genuen jatekoa.
• Klima hotza zen oso, baina epelduz joan zen pixkanaka, gaur egungo landareak eta animaliak azaldu arte.
• Harrizko tresnak egiten genituen Ametzagainan ehizarako.
BARRIO, Francisco; TAPIA, Jesús: “El yacimiento prehistórico de Ametzagaina”, In: Altza, Hautsa Kenduz XI (2011), 27-67 orr.
Ana Maria de los Dolores Eustaquia Vicenta Artazkoz Labaien (Altza, 1892-1930). Jaio zen urte berean Altzako San Martzial elizan bataiatu zuten. Aita Francisco Javier Mariano Ignacio de Artazcoz Urdinola zen (Oñatin, 1855-07-30), eta ama Maria Luisa Nemesia Labaien Aranzabe (Kuba, 1861), 1882. urtean ezkonduak. Alaba bakarra izan zen. Familia Herrerako Bidebieta jauregian bizi izan zen, Javier Artazkozek berak 1888. urte aldean eraikia.
Ana Maria hemezortzi urterekin ezkondu zen, Pedro Martinez de Irujo y Caro-rekin, Sotomayorko IX. dukea eta Irujo Etxearen V. markesa. Victoria Eugenia erreginaren Dama izateko ohorea eskuratu zuen. Bederatzi seme-alaba izan zituen eta horietako bat, Luis, Cayetana Fitz-James Stuart Silva-rekin ezkondu zen, Albako XVIII. dukesarekin, 2015. urtean zendu zena.
Arantza Martínez, Isabel Murillo: “Parque de Bidebieta”, in Altza, Hautsa Kenduz III (1996), 91-107 http://altza.info/bilduma/pdf/L9287.pdf
Jesús Aldaba Domínguez: “Miguel Artazcoz, antepasado del Duque de Alba y su expediente de hidalguía”, in Antzina 20 (2015), 66-81. http://www.antzinako.org/Revistas/Antzina_20.pdf
Wikipedia: Luis Martínez de Irujo y Artázcoz
Askok oraindik gogoan daukagu Uba inguruan zegoen Mesedeetako Amaren erietxe antituberkulosoa izan zenaren eraikina, zuhaitzez inguraturik, handia, txuria, utzia. 1978. urtean erietxe izateari utzi zion eta urte batzuk pasata, 1983. urtean, Emauseko Traperoak biltegi gisa erabiltzen hasi ziren 2008. urtera arte, Donostiako udalak bere gain hartu zuenean eraikina botatzeko asmoz, -Arkitektoen Elkargoaren iritziaren aurka-, eta bere lekuan egun ezagutzen dugun Ametzagainako aterpe berria egiteko.
Erietxea 1912ko irailaren 15ean inauguratu zen ohore handiz, Tuberkulosiaren Nazioarteko II Kongresuaren egitarauaren barnean, eta bertara heltzeko Espartxoko zubia eta Ubarako errepidea eraiki ziren. Bai Erietxea baita zubia ere Jose Gurrutxaga arkitektoarena dira eta lanak egiteko finantziazioa dohaintzen bitartez egin zen.
Erietxearen inaugurazioak eta kongresuaren hitzaldiek oihartzun handia izan zuten garaiko prentsan. Kronika horiek Altzako Tokiko Bilduman kontsulta daitezke.
Zubi hau joan den mendearen hasieran eraiki zen Espartxo izeneko baserri eta portuaren ondoan kokatutako ibi batean. Ibia Donostiako Loiola eta Egia barrutien eta Altza herriaren ertzean edo mugan zegoen; Altzak adibidez, mugartea beti mugarrituta izan zuen eta Espartxo Baserriaren ondoan zuen muga (baserri hau Altzakoa izan zen beti). 1934an (Altzako hiribildua hiriari anexionatuta geratu zen urtean) (sic), udal-mugarteen mugaketa egin zen eta, testigantza bidez jasota geratu zenaren arabera, zubi honen eskuineko estriboan udal-mugarteen mugaren 2 zenbakiko mugarria kokatuta zegoen. Zubi honi “Espartxoko Zubia” deitu izan diote beti inguruko baserritar guztiek. “Txomineko Zubia” izena ere erabili ohi da, hiri-inguruneko pertsonek batez ere. Izen horiez gain, “Kuartelatzeko Zubia” eta “Puente de la Casera” izenak ere erabiltzen dira. Azken hau oso ezaguna da eta gaztelaniaz hitz egiten dutenen artean erabiltzen da bereziki.
Espartxo en la Colección Local de Altza
Google Maps 2015
Novedades, 1912-09-22
Ametzagaina (Uba bidea 43)
“Askok oraindik gogoan daukagu Uba inguruan zegoen Mesedeetako Amaren erietxe antituberkulosoa izan zenaren eraikina, zuhaitzez inguraturik, handia, txuria, utzia. 1978. urtean erietxe izateari utzi zion eta urte batzuk pasata, 1983. urtean, Emauseko Traperoak biltegi gisa erabiltzen hasi ziren 2008. urtera arte, Donostiako udalak bere gain hartu zuenean eraikina botatzeko asmoz, -Arkitektoen Elkargoaren iritziaren aurka-, eta bere lekuan egun ezagutzen dugun Ametzagainako aterpe berria egiteko.
Erietxea 1912ko irailaren 15ean inauguratu zen ohore handiz, Tuberkulosiaren Nazioarteko II Kongresuaren egitarauaren barnean, eta bertara heltzeko Espartxoko zubia eta Ubarako errepidea eraiki ziren. Bai Erietxea baita zubia ere Jose Gurrutxaga arkitektoarena dira eta lanak egiteko finantziazioa dohaintzen bitartez egin zen.
Erietxearen inaugurazioak eta kongresuaren hitzaldiek oihartzun handia izan zuten garaiko prentsan. Kronika horietatik El Pueblo Vasco egunkarian biharamunean argitaratu zenaren paragrafo batzuk aukeratu ditugu eta, Novedades astekariaren argazki-erreportajearekin batera, ekitaldi hura gogoratuko dugu hemen.
El Sanatorio.- Hermoso, magnífico, de veras, resultó ayer el acto de la inauguración del Sanatorio Antituberculoso de “María de las Mercedes” que de purísimo blanco, yergue su estructura amplísima y ligera en un cerro de la jurisdicción de Alza, con vistas al valle de Loyola.
Hacia aquella altura, nos dirigíamos ayer, unos a pie los más en coches, dispuestos para los invitados por la Comisión organizadora del acto, unas 1.000 personas, entre congresistas e invitados. La carretera que nos sirvió de acceso desde el apeadero del tranvía, ha sido construida rápidamente en menos de un mes, costeándola el señor Insausti, así como la obra de fábrica del puente, elevándose el presupuesto a unos 15.000 duros.
El Sanatorio aparece rodeado de gran explanada, que presto será convertida en ameno y salutífero jardín. De sus disposiciones y estilo hablaremos después, limitándonos por el momento a dar cuenta de la ceremonia de la inauguración. […]
Previa bendición del Sanatorio, comenzó el Santo Sacrificio a las once en punto, oficiando el párroco de Alza don Melitón Pagola, encontrándose al lado del altar, que se instaló al aire libre, en la explanada anterior al futuro sanatorio, el arcipreste señor Urizar. Ayudaron a la misa los señores Vidaur e Icazategui, médicos ambos.
Los reyes oyeron la misa desde una de las galerías del Sanatorio, acompañados de su servidumbre, de las autoridades, del alcalde de Alza señor Casares, del presidente del comité organizador del Congreso y de varios individuos pertenecientes a la Colonia argentina, constante protectora del comité antituberculos. […]
EL SANATORIO Y SU ARQUITECTURA.- El edificio es amplísimo, con gran elevación de techos en todos sus pisos y está rodeado de galerías en sus cuatro fachadas.
En la planta baja se encuentra el vestíbulo, la Administración, despacho del médico director, dos grandes comedores, uno para hombres y otro para mujeres, la cocina con sus dependencias, la central de calefacción el servicio de agua caliente, capilla-comedor y dormitorio de las hermanas de la Caridad encargadas del cuidado de los enfermos.
El piso primero está destinado a hombres y el segundo a mujeres teniendo ambos idéntica distribución, que consta de salas para cuatro enfermos, cada una con amplios ventanales, a las galerías de modo que la ventilación, puede ser activísima. Cada dormitorio tiene inmediatos dos dependencias destinadas, una a retrete y otra a baños y lavabos. en estos últimos pudimos observar un detalle que dará idea aún a los más profanos de la minuciosidad con que se ha atendido a los preceptos higiénicos. Los lavabos tienen todos ellos una rejilla niquelada que los cubre por completo, con objeto de que los enfermos se laven a chorro, afin de evitar que dos se laven con la misma agua.
Las paredes son todas ellas impermeables y esmaltadas. Los suelos tienen cubiertas sus juntas con una pasta especial y están impermeabilizados con una substancia apropósito que permite lavarlos y desinfectarlos constantemente.
La cubierta del edificio es una soberbia terraza, con jardines cubiertos de flores y por encima de ella se levantan dos cuerpos laterales, destinados, uno a Laboratorio y desinfección; y otro a aislamiento completo de los enfermos, que dentro del Sanatorio contraigan enfermedad infecciosa.
El saneamiento del edificio se hace por el procedimiento de los fosos sépticos, que son dos y comunican con un tercero, que contendrá cal viva, entre otros desinfectantes enérgicos a través de los cuales han de pasar las aguas residuales aún después de depuradas.
El edificio ha sido unánimemente elogiado bajo tres aspectos: por su originalidad, pues se sale por completo del tipo que los constructores siguen; por sus condiciones higiénicas inmejorables que han sido minuciosamente estudiadas, y por su belleza, que el arte ha conseguido hacerla compatible con la sencillez.
Este edificio honra uan vez más la fama del señor Gurruchaga como arquitecto higienista y de gusto exquisito, por lo que los Reyes fueron los primeros en felicitar a nuestro distinguido amigo. […]”[1]
Pasa den urriaren 24n Uliako Interpretazio Zentroak eta Altzako Historia Mintegiak ibilaldi bat antolatu zuten Bidebietatik (Guardaplata, Gomistegi) abiatuta Platako itsasargia barrutik ezagutzeko. Lotura honek aukera ematen du ibilaldiko dokumentu eta argazki guztiak eskuratzeko.
ALTZA – 2015eko maiatzaren 24a
UDAL HAUTESKUNDEAK – DATU BILKETA Jarraitu irakurtzen
Lehenengo argazkia taldea sortu aurretik antolatutako partida batena da. 75 (edo 74) urteko uda amaierakoa da, Mª Auxiliadora ikastetxeko instalazio berriak zabaltzean. Talde bat antolatzearen ideia hori instalazioen irekierari estuki lotuta zegoen, ez dut ongi gogoratzen ia partida jendea taldean izena emateko egin zen edo taldea sortzearen ideia partidaren ondorioz izan zen. Nolanahi ere, Marcos izan zen taldearen osatzea bultzatu zuena instalazioen erabilpena erraztuz.
Uste dut hasiera batez gazteen maila atera genuela eta ondoren, batzuk laster 18 urte bete zutenean, senior maila osatu behar izan zen. Magain izena (senior), Marrutxipi, Gaztelu, Intxaurrondo izenetatik dator. Colma (gazte) “Colegio Mª Auxiliadora” izenetik.
Sarrera hau soilik gaztelaniaz daukagu. Lagundu euskarara ekartzen.
Web orrian ikus daitezkeen baino dokumentu gehiago dauzkagu bilduak, dokumentu baten fitxa egina izan arte ez baitugu publiko moduan jartzen. Hala ere, eta ahal diren argazki gehienak eskuragarri jartzeko asmoz, gaiaz gai eskaintzen joango gara deskribapenean “osatu gabeko fitxa” oharra erantsiz. Orain arte bezala, zuek ere lagun dezakezue fitxa horiek betetzen fitxa bakoitzak duen “Iruzkinak / Zuzenketak” eremua erabiliz.
Argazkiekin hasiko gara, eta konkretuki kirolari buruzko argazkiekin. Hona hemen kirolen zerrenda, bakoitza bere loturarekin eta dituen dokumentu kopuruarekin.
Altzako Areto-futbol Txapelketa 1982an hasi zen jokatzen, apirila eta maiatzean hilabeteetan. Hasiera batean Oleta Herri Ikastetxearen patioan jokatzen zen. Hamar pertsonez osaturiko hamaika talde izatetik 25 urteaurrena ospatu zenerako hogeitabost talde izatera pasa ziren. Auzoko bizikidetza bultzatzeko proiektua izanik hasiera batean Altzakoak K.E., Boskotarrak, Roteta, Altzaltarra, Leosiñeta eta Herrera elkarteekin batera antolakuntzan ibili ziren. Zazpigarren edizioan Zubipe Kirol Elkarteak hartu zuen ardura. Ardura honek etengabe iraun zuen 2009. urtea iritsi arte. Nahiz eta txapelketa ongi joan errelebu faltak ezinbesteko amaiera eman zion ekimen honi. Azkeneko urteetan hirurehun jokalari inguru batzea lortu zuten.
PEREZ, Raul. “La champions de Altza”. In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 215-218 orr.
Altzako Areto-futbol Txapelketari buruzko dokumentu eta argazkiak Altzako Tokiko Bilduman.