Egilearen artxiboa: Malobra

GAZTETXEA

 

sortze data: 2012-10-10 / eguneratze data: 2012-10-27

Estibalitz Álvarez García, artista

Estibalitz Álvarez García, Altza 1973-Berroeta (Nafarroa), 2021-11-03.

(Ibilbide artistikoa gaztelaniazko fitxan ikusi)

Erreferentziak:

“Rebozao” autore-liburuaren irudi-orria, (Altzako Tokiko Bilduma, C6126)

 

 

sortze data: 2012-10-10 / eguneratze data: 2022-05-05

Etxeberri baserria

ETXEBERRI (6D)

Dokumentazioa: 1620 Echeverria; 1703 Echeverria; 1719; 1764 La casa nueva de Sius; 1782 Sius Echeverria; 1861; 1862 Echeberri de Serres; 1863 Echeberri de Sérres; 1894 Echeverri; Echeverri-goya.

 

“Etxeberri baserria bota dute” In: estibaus.info (2002/03/..)

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 154)  127 or.

HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 34 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2016-06-14

Peruene baserria

Kokapena: Herrera (43.319019, -1.938847)

Dokumentazioa

  • Lehen aipamena: 1703. urtea, Peredo, San Martzial parrokiko Errosarioaren kofradiaren kidea. Eraispena: 2006
  • Aldaerak: 1719 Fededorena; 1764 Peredoene o Peruene; 1782 Peroenea.
  • Oharrak:
    • Ikus Errotazar eta Herreria.
    • 1805. urtean, Vargas Ponceren planoan, PERUENE etxearen lekuan CHONCHORRENEA agertzen da, izen honen aipamen bakarra izanik. PERUENE izena berriz FABRIKA etxearen lekuan agertzen da.

Jabeak

  • 1693 Miguel de Peredo Herrerako Errotako jabea
  • 1699 Miguel de Peredok Josepha Antonia Peredo Liñan & Phelipe de Mugarrieta senar-emaztei Herrera errota saltzen die
  • 1719 Fededorena “propia de José de Peredo”
  • 1730, 1746 Francisco Antonio de Mugarrieta
  • 1815 Hernaniko Agustinak komentua
  • 1815 Francisco de Goycoechea
  • 1815, 1844, 1851 José Bernardo de Echeverria Zabala
  • 1861 José María Echeverria Telleria
  • 1889, 1894 Miguel Berrondo Garaicoechea & Josefa Joaquina Echeverria

Erreferentziak

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2020-04-27

Tomasene baserria

Kokapena

Arriberri, 43.317616, -1.927802

Deskribapena

Tomaseneren lehen aipamena 1566. urtekoa da (“Joannes de Ronçesvalles, dueño de la casa Tomasena”). Data horretan, Casares oinetxearekin lotutako pertsonaia bat agertzen da jabe gisa. Ondorengo urteetan, titulartasuna beste familia altzatar ezagun bati lotuta egongo da: Arzak. Gaur egun, 2006az geroztik, Casares-Tomasene Kultur Etxeko liburutegia eta erabilera anitzeko gela hartzen ditu.

Baserriaren izenak hainbat aldaera izan ditu: Tomasena (s. XVI-XVII); Tomasenea (1719); Thomasenea (1764).

Oinplano angeluzuzena eta bi isurkiko teilatua dituen eraikuntza da, eta gailurra perpendikularra da fatxada nagusiarekiko. Beheko solairua, lehen solairua eta ganbara ditu. Eraikuntzarako erabilitako materiala harlangaitzezkoa da funtsean, eta etxeko kantoiak eta ateak eta leiho gehienak inguratzen dituzten harriak harlanduzkoak dira.

Tomasene baserriaren balio handienetako bat da harrizko lehen baserri-belaunaldiko elementuak (XVI. mendea) edukitzea, nahiz eta eraikuntzaren zatirik handiena XVI. mendearen bigarren erdiko eta XVII. mendeko lehen erdialdeko baserrien tipologiei erantzuten dien.

Mendebaldeko fatxadaren beheko solairuan leiho biki bat dago, mainelik gabeko arku konopialak dituena. Eraikinaren barnealdetik ikusita, leihoak begiratoki baten itxura hartzen du, aurrez aurre kokaturik dauden bi eserleku dituela. Kanpoaldean jarraituz, leihoaren ezkerraldean, bao txiki bat ikus daiteke eta haren azpian hustubidea duen harri bat dago, barnealdean dagoen lixiba harri batetik datorrena. Harri horren bi aldetara, horman txertatutako harrizko bi eserleku daude. Fatxada honen barnealdean ere, arkeologoen txostenaren arabera, sarrerako bao baten aztarnak ikus zitezkeen, harlanduz eginak eta arku karpanel baten hasiera, baina eraberritze lanen ondoren ez dira ikusten. Elementu hauek guztiak eraikinaren zaharrenak direla dirudite, XV-XVI. mendekoak.

Fatxada nagusian, beheko solairuan, sarrera zabal dinteldun bat dauka eta leiho bana bi aldeetara, guztiak harlanduz inguratuak. Gaur egun beirate bat ikusten den lehenengo solairuan, horma adreilu trinkoaz egina zen, egurrezko armazoia zuena, eta lau balkoi kareldunak zeuden. Ganbarak bi leiho zituen. Sarbideko atari nagusiak lurrean hareharrizko harlauzak eta erreka-harriak zituen. Ezkerraldean, baserria inguratzen zuen hormaren hondarrak gelditzen dira.

Ekialdeko fatxada harlangaitzezkoa da eta, bertan, sarrera dinteldua baino ez da nabarmentzen, harlanduz inguratua, eta bao txiki. Lehenengo solairuan, fatxada nagusian bezala, beiratearen espazioa adreiluzko eta egurrezko armazoi batek betetzen zuen, eta hiru leiho.

Atzeko fatxadan, kultur zentrorako sarrera dago. Sarrera dinteldua du beheko solairuan, hiru leiho lehen solairuan, eta jatorrizko ganbaran beste bi zeukan. Bao guztien inguruak harlanduzkoak dira. Gailurrean, jatorriz, horman sartuta zegoen gurutze bat zuen, eta, tamalez, birgaitze-lanetan desagertu zen.

 

Erreferentziak

Babes erregimena: D

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2021-03-10

Moneda baserria

C201a-160

Kokapena: 43.32262, -1.94475
Irudi gehiago ATBn: Moneda baserria
Dokumentazioa:

  • Lehen aipamena: 1535, “tierras nombradas Moneda que son de Maria Sanz de Hoa”.  Etxearen aipamenik zaharrena: 1635
  • Izenaren aldaerak: Moneta (1764), Boneda (1862).
  • Dokumentuak ATBn

Erreferentziak:

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2017-05-14

ELIZASU, Unai

 

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2012-11-04

OTXOKI, Patxi

 

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2012-10-27

Mirasun baserria

Ángel Calvo (2008)

Kokapena: 43.311694, -1.936501

Dokumentazioa: [1423 Joaneta de Mirasun][1]; 1465 Mirason; 1597[2]; 1620 Mirason; 1626; 1703; 1719 Vidason; 1764; 1782; 1861; 1863; 1862; 1894.

Mirasun Altzako Tokiko Bilduma

[1] IRIXOA CORTÉS, Iago: “Atzerritarrak Erdi Aro amaieran: Pasaiako badiako populazioen adibidea (XIV. mende amaiera- XVI. mende hasiera)”, In BEHSS, 45 (2012), 51. or.
[2] Murugaren Zamora, Luis: Cuadernos de extractos de los acuerdos del Ayuntamiento de San Sebastian BHESS 30 (1996) p. 486

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 51, 71)  27, 49  orr.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

MUÑOZ ECHABEGUREN, Fermín: “Tala de robles y condena de los dueños de Mirasun” In: estibaus.info (2009)

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 27, 95 orr.

ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 23, 26 orr.

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2019-11-20

ONDAREA

 

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2012-11-04

ALTZANET

 

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2015-06-22

MUGEN GATAZKA

 

sortze data: 2012-10-08 / eguneratze data: 2012-11-06

Baserria

ARRIETA, Juan: “El futuro del caserío” In: estibaus.info  (1996/09/..)

CALVO, Angel María; LOPEZ, Manuel: “Cruces de piedra en cumbreras y fachadas de caseríos guipuzcoanos – entre el Bidasoa y el Urumea” In: Hautsa Kenduz II (1994), 85-96 orr.

LANDA, Iñigo: Los caseríos de Altza en la primera carlistada” In: estibaus.info (2010/07/15)

sortze data: 2012-10-07 / eguneratze data: 2016-05-30

JAIAK

 

sortze data: 2012-10-06 / eguneratze data: 2012-10-30

IBILALDIAK

 

sortze data: 2012-10-06 / eguneratze data: 2012-11-04

Intxaurrondo, auzoa

Intxaurrondo baserria “Ynsaurrondo”, 1597 “con sus lagares y mançanales”.

Anexioa arte:

  • Mirakruz auzoa (alde aristokratikoa Villa Iruña + langile-burgesia auzoToki Alday, Lekuona 1929, ,  Jose Luis-enea + baserriak).
  • Biztanleria (1936): 1.314
  • Gerra Zibila: txeka, https://altza.eus/?p=8415; Juan Bautista Saenz Tejada https://altza.eus/?p=8361; Luis Manuel Irisarri https://altza.eus/?p=7533
  • Anexio ekitaldia, 1940. Txanparrene

Auzo berriak:

  • 1950. hamarkada: Nuestra Señora del Coro 1954, 128 etxebizitza; Irurak 1955-57 pp. 97 (Beatriz Herreras, 95-…)
  • Biztanleria (2022): 15.695 biztanle
  • 1972-07-12 Ministerio de la Vivienda-ren lurgabetzeak (Patxi Lazcano Aristimuño, 96. orrialdetik aurrera)

Ondarea:

  • Baserriak: Intxaurrondo, Larrotxene, Aranzuriene, Parada
  • Mirakruz komentua (La Asunción Ikastetxea)
  • Arzak-enea
  • Uliako ur-biltegiak
  • Mons https://www.estibaus.info/?p=6798
  • Landetxeak: Algarbe, Garbera, Aramaxpe…

Altzako Tokiko Bilduma:

  • Intxaurdi hemeroteka https://altza.info/multzoa/?z=Intxaurdi_auzo_elkartea  1980 – 2014
  • Intxaurrondo_atzo_eta_gaur_2017  https://altza.info/multzoa/?z=Intxaurrondo_atzo_eta_gaur_2017
  • Intxaurrondo_txuri-beltzean https://altza.info/multzoa/?z=Intxaurrondo_txuri-beltzean
  • Algarbe oinetxea https://altza.info/multzoa/?z=Algarbe
  • Antonio Silva de Herrera https://altza.info/multzoa/?z=Antonio_Silva
  • Julimasene baserriaren artxibo dokumentuak https://altza.info/multzoa/?z=Julimasene_artxibo_dokumentuak
  • Julimasene baserriari buruzko argazkiak eta dokumentuak https://altza.info/multzoa/?z=Julimasene
  • Norteko trena eraikitzeko egindako desjabetzeak, 1859-1862 https://altza.info/multzoa/?z=Norteko_trena_desjabetzeak
  • Santiago Anabitarte https://altza.info/multzoa/?z=Santiago_Anabitarte
  • Siustegi baserria https://altza.info/multzoa/?z=Siustegi

Erreferentziak:

  • Beatriz Herreras Moratinos: Altza, Historia y Patrimonio. AHM
  • Patxi Lazcano Aristimuño, Historia de San Sebastián, Altza e Intxaurrondo.
  • “A favor de nuestro patrimonio urbano” In: estibaus.info (2012/02/20)
  • ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K  2,110, 163) 7, 89, 133 orr.
  • GARIN, Aitor: “Intxaurrondo-Martutene errepideaz zenbait erreflexio” In: estibaus.info (1996/04/..)
  • ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida de Altza a través de sus actas municipales (1843-1900). Artiga Bilduma 5. Altzako Historia Mintegia (2002), 73,74,84,85 orr.
  • SAN ROMAN, J. Antonio: “Intxaurrondo Barrio de Altza” In: estibaus.info (1996/04/..)
sortze data: 2012-10-06 / eguneratze data: 2023-11-07

Kontzeju

Eduki hau ez dago euskaraz

sortze data: 2012-10-04 / eguneratze data: 2016-05-30

Arrieta Irizar, Manuel

Manuel Arrieta Irizar (Altza, 1949) txikitatik txirrindularitzari pasio osoz lotuta egon da, hasieran txirrindulari bezala eta gero txirrindularitza-talde desberdinetako laguntzaile gisa. Bere garai onenak Reynolds-Banesto taldean eman zituen 1981-2003 urte bitartean. Egun erretiratua dago.

Biografia

Kataliñene baserriko lau anai arrebetako bat, gaztetik izan zuen txirrindularitzarekiko afizioa. Bere aita Joakin izan zen txikitan lehenego bizikleta ekarri zuena, Juan Mari Arzaken amak merkatuan emandako bizikleta jaso eta Pelegriñeneko Martxel Arrieta konpondu ondoren.

Aurrerago, Anastasi amak bizikleta berria erosiko dio eta Egia auzoan ospatu zen “Trofeo Zummy” lasterketan lortu zuen bere lehenengo garaipena, 1966. urtean. Ondoren, Hernaniko “Memorial Gervais” lasterketan Gipuzkoako txapelduna izan zen eta Pasai Antxoko Romeral Pequeño tabernan “Manuel Arrieta” izeneko jarraitzaile-talde bat sortu zen.

Bere ibilbide profesionalak ez zuen gehiegi iraun ordea eta 22 urterekin txirrinda alde batera uztea erabaki zuen txirrindularitza profesionalaren munduan beste modu batean jarraitzeko. Horrela, hurrengo hamarkadetan bere ibilbide profesionala txirrindularitza talde desberdinetan garatu zuen, laguntzaile gisa. Espainiako talde nazional desberdinetan jardun zuen baina bere urrezko urteak Banesto-Reynolds taldean igaro zituen, 22 urte ibili zen taldean lanean eta bertan maila goreneko hainbat txirrindularirekin batera lan egiteko aukera izan zuen. Horien artean, Miguel Indurain da nabarmenena, zeinekin maila profesionalean zein pertsonalean oso harreman estua izan zuen.

Data aipagarriak

  • 1966. urtean Egiako Zumy saria irabazi zuen bertan egin zen Egiako Lehenengo Txirrindulari Lasterketa.
  • 1971-1981 Espainian maila nazionaleko selekzioko laguntzailea.
  • 1981-2003.Reynolds-Banesto taldeko laguntzailea izan zen.

Erreferentziak

sortze data: 2012-10-04 / eguneratze data: 2015-07-02

Koka, Juantxo

Juan de la Coca Perez, 1973ko martxoaren 18an jaio zen Altzan, Larraundi 7 kalean, frontoi zaharretik oso gertu. Altzan izan den kirolaririk ezagunenetakoa dugu eta lehen mailako pilotaria bezala oroitzen dugu.

Gaztetan Jose Mari Arrarasek begiz jo eta berak bideratu zuen pelotaren mundura, nahiz eta bera Sporting de Herrera Futbol Taldean ibili. Maila guztietatik pasa ostean, 19 urterekin bere lehenongo partida profesionala jokatzea lortu zuen, kontratua sinatu eta zazpi hilabetera.

Lehenengo partida profesionala Eibarko Astelena frontoian izan zen, 1993ko martxoaren 7an. Koka eta Aldazabal III bikotea izan zen garaile Lejardi eta Azkarateren aurkako norgehiagokan. Estreno polita izan zuen, orokorrean kritika positiboak jasoz.

Kokaren bizitzak hainbat pasadizo ezberdin izan ditu, baina dudarik gabe hauek izango genituzke bere bizitza profesionaleko data garrantzitsuenak; 1997ko martxoaren lehena izango genuke bat. Bigarren Mailako Txapelketaren finala jokatu zuenekoa, Mikel Goñi famautuaren aurka. Txapela etxera eramatea lortu zuen zuen 22-20eko markagailu estuaren ostean. Beste data bat 2002ko Buruz Buruko txapelketaren final zortzirenetan Mikel Goñirekin gurutzatu zenekoa izango zen. Eibarko pilotalekuan jokatu zen partida eta tanto bakarragatik galdu zuen altzatarrak, 22.- 21 gelditu zen markagailua. Goia ordea 2003. urtean jo zuen. Hogeitabederatzi urterekin Belokiren kidea zen Pablo Berasaluzeren lesioa zela medio, finalera iritsi eta bertan Olaizola II eta Pascualek osatzen zuten taldeari gailentzea lortu zuten; 22-15 gelditu zen markagailua.

Aurreko datek oroitzapen onak ekartzen dituzten bitartean, 2009. urtea latza izan zen Juantxo Kokarentzat. Asegarcek ez zion kontratua berritu nahi izan, ondorioz Garfe enpresa apalarekin sinatu eta txapelketa eta frontoi garrantztitsuei agur esan behar izan zien. Hainbat urtetan haurrak entrenatzen ibili izan da ere.
Pilotak poza baino ez diola eman esan izan ohi du.

Erreferentziak:

  • PEREZ, Raul.”Juantxo Koka: pilotalekuko artista”. In: Altza, Hautsa Kenduz XI (2011). 213-220 orr.
  • Juantxo Koka Altzako Tokiko Bilduman
sortze data: 2012-10-04 / eguneratze data: 2019-11-22

Iparragirre baserria

IPARRAGIRRE (6G)

Dokumentazioa: 1620; 1626; 1635; 1703; 1719; 1764; 1782; 1805; 1861; 1862; 1863;  1894.

Oharrak: Errota bat eduki zuen (ikus ALBERNAT).

Gurutzea gailurrean. http://www.altza.net/pdf/altzahk/ahk02/05-Calvo-Lopez.pdf

AGUIRRE SORONDO, Antxon: “Nuestros molinos” In: Hautsa Kenduz XI (2011), 157-166 orr.)

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 27, 95 orr.

ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 26 or.

sortze data: 2012-10-04 / eguneratze data: 2016-06-14

Juanetxe, errota

AGUIRRE SORONDO, Antxon: “Nuestros molinos“. In: Altza, Hautsa Kenduz XI (2011), 162-163 orr.

Extracto de actas del Ayuntamiento de San Sebastián:

“…el licenciado Berástegui comparece y pide licencia para construir un molino de moler çebera por la nezesidad que tiene la villa de moliendas, en un seno que aze la marga (interpretamos como marea) por donde marca un arroyuelo,  junto a sus tierras y pegante a ellas, que tiene en la cassería de Gomyztegui, hazial Pasaje”.

Quedaron en visitar el sitio.

Tenemos pues que el 14 de abril de 1577 se trata de construir un molino, que parece será accionado por la marea y con ayuda de las aguas de un arroyo, junto al caserío de Gomyztegui. En un plano de 1636 realizado por los ingenieros militares Gandolfo, Teixeira Albornoz y Sotto se divisa al citado molino, el cual aparece mucho más claramente como molino de mareas en otro plano de 1694 del puerto del Pasajes, y que se re-produce en otro de 1705.

22 de mayo de 1737, Archivo Municipal de Hondarribia:

“Dn. Francisco Ant. de Mugarrieta hijo de V.S. dice que necesita de 3 ruedas de piedra de moler trigo para un molino que tiene en la Herrera en la jurisdicción de Alza y respecto de que V.S. tiene en el suyo de Sta Engracia y se están perdiendo y no le sirve por aora por estar deshecho el molino“. Se valoran en 27 pesos las tres ruedas.

En un plano realizado en 1805 por Francisco Ignacio Fernández Beldarrain paraVargas Ponce, vemos perfectamente la situación del molino junto a los caseríos de Gomistegui, Sta. Bárbara, Guarda y Moneda, si bien se aprecia ya el descenso de la orilla del mar.

Juan Mañé y Flaquer decía en 1879:

“Hay una entrada del puerto inclinada al O. y finaliza en el molino de Juanechea” (hacia La Herrera).

El Boletín Oficial de Guipúzcoa de 1895 nos indica:

“D. Javier de Artazcoa, vecino de esta ciudad, solicita la debida autorización para derivar de la regata denominada Erreca en jurisdicción de la villa de Alza, dos y medio litros de agua por segundo, con destino al riego de su finca titulada Bidebieta radicante en la misma jurisdicción. Como el nivel del agua de la expresada regata en el punto de toma, está más bajo 23,42 metros que la parte más alta de la aludida finca, se proyecta elevar el indicado caudal por medio de una bomba aspirante e impelente, movida por un motor de petróleo; y a fin de facilitar la operación, se establece un pequeño embalse construyendo una presa de 1,5 metros de altura máxima sobre el fondo de la regata, que está emplaza da á 38 metros agua-abajo de las ruinas que existen de otra, correspondiente á un antiguo molino, propiedad hoy de Dª Eulalia Conget”.

En 1896 se repite de nuevo el dato en el B.O.G, si bien apostilla:

“arroyo conocido por el nombre de Errota formado por las aguas reunidas entres barrancas de la cordillera de Ulia que desagüan en el puerto de Pasajes“, y se concede dicha autorización.

Actualmente no existe ningún indicio del mismo.

sortze data: 2012-10-04 / eguneratze data: 2019-06-05