1848 urte aldera

“Ez dakit zenbat denboraz jarraitu nuen bidean, tupustez milaka oihu berezik osaturiko harrabots zorrotz batek iratzarri ninduenean. Behatu nuen; mendi zut batzuen gibel-muga zeukaten bi muinoren artean nintzen, eta hogei tuasa barru, neraman bidea zakar trenkatzen zuen itsas adar batera nindoan zuzen. Han bidea uhinetan murgiltzen zen hartan, bazegoen gauza berezi bat. Berrogeita hamarren bat emazte infanteria konpainia iduri ilara bakarrean lerrotuak, norbaiten aiduru baileunden, eta hari oihuka, eta deika, garrasi izugarritan. Honek agitz harritu ninduen, baina ene ustekabea handitu egin zen puska baten buruan konprenitu nuelarik deitzen zuten hura, espero zuten hura, nihaur nintzela. Bidea hutsik zen, bakarrik nintzen, eta oihu ekaitz hura enegana zetorren. Hurbildu nintzen, eta are harrituago ninduten. Emazte haiek hitzik bizienenak eta balakagarrienak esaten zizkidaten, denek batean:
–Señor francés, venga usted conmigo!
–Conmigo, caballero!
–Ven,  hombre, muy bonita soy!”
VICTOR HUGO: “Idi orgaren karranka. Euskal Herrian gaindi, 1843”, Elkar, 102. or. (Koldo Izagirreren itzulpena)

Carpenter-en grabatua, 1840. urte aldean

Barker y Crocker, 1839