Kategoriaren artxiboa: Landa-arkitektura

Kataliñene, baserria

Kokapena: Lau Haizeta (43.30655, -1.94107)

Dokumentazioa: [1527 “tierras censales de Santa Catalina”]; 1626 Catalinarena; 1635 Catalinarena; 1703 Catalinarene; 1719 Catalinarena; 1764 Cathalinarenea; 1782 Cathaliñenea; 1861; 1863; 1862; 1894.

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 59) 36 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 26 or.

sortze data: 2012-11-08 / eguneratze data: 2025-07-30

Kastillun, baserria

Kokapena: Altzagaina (43.31028, -1.9284)

Dokumentazioa: [1537 “tierras llamadas Castin”, “tierras llamadas Gaztelin]; 1561 Castellon; 1620 Castillun; 1626; 1635; 1703; 1719 Castilun; 1764; 1782 Castillum; 1805; 1861; 1862; 1863 Casta-illun; 1894.

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 76, 77, 135,143)  54, 116, 121 orr.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 26 or.

sortze data: 2012-11-08 / eguneratze data: 2025-07-30

JUANENE. Etxea

 

sortze data: 2012-11-08 / eguneratze data: 2012-11-08

Illarregi, baserria

Kokapena: Lau Haizeta (43.30684, -1.942)

Dokumentazioa: [1539 Juan Perez de Yllarradi]; [1553 Ylarradi]; 1620 Illarradi; 1626 Yllarradi; 1635 Yllarradi; 1703 Illarradi; 1719 Illarradi; 1764 Illarradi; 1782 Illarradi; 1861; 1862; 1863 Illarrégui; 1894.

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 151)  125 or.

ILLARADI

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 59, 95 orr.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 26 or.

sortze data: 2012-11-08 / eguneratze data: 2025-07-30

Ibarburu, baserria

Kokapena: Altzagaina (43.311, -1.93494)

Dokumentazioa: 1736; 1764 Ibarburunea; 1782; 1861; 1862; 1863; 1894.

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 78, 151)  55, 125 orr.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

sortze data: 2012-11-08 / eguneratze data: 2025-07-30

Garberabea, baserria

Kokapena: Garbera (43.31025, -1.94186)

Dokumentazioa: 1531 La Carbonera de baxo; 1539 La Carboera de abaxo; 1620 Garbuera de iuso; 1635 Carbuera de jusso; 1703 Garbuera; 1719 Garbera de yuso; 1764 Carbuera de avaxo; 1782 Garbera de abajo; 1861 Garrrerabea; 1862; 1863 Garberá-béa; 1894.

Oharrak: 1531. urteko dokumentuan La Carbonera de baxo eta La Carbonera agertzen dira; ondorioz, Garbera-goia litzateke jatorrizko Garbera eta Garbera-bea berriagoa.

 

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 148)  124 or.

GARBERA

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 72)  50 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 34,53,54, 59,71,83, 89,95 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida de Altza a través de sus actas municipales (1843-1900). Artiga Bilduma 5. Altzako Historia Mintegia (2002), 53 or.

ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 23, 26 orr.

sortze data: 2012-11-07 / eguneratze data: 2025-07-30

Eguzkitza, baserria

Kokapena: Arriaga (43.31597, -1.92778). Hondatua

Dokumentazioa: 1620; 1635; 1703; 1764; 1782; 1805; 1861; 1862; 1863;  1894.

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 77, 147)  54, 123 orr.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 27, 95 orr.

sortze data: 2012-11-07 / eguneratze data: 2025-07-30

Basotxiki, baserria

1968 (Martin Zabaleta)

Baserria mende honen hasieran eraiki zen. 1971tik 1973ra bitartean eraitsi zuten.

Bi familia bizi ziren, Zabaleta ezkerraldean eta Garmendia-Iriarte eskuinaldean.

“Patxi Lazkano-ren arabera, 1903an sortua. Bi etxebizitza zituen. Batean Ignacio Garmendia bizi zen, Intxaurrondoko Txandarmene baserrikoa, seme-alabak izan zituena. Bestean, Juan Zabaleta, Leitzatik etorri zena. Honen semeak: Paco, Vitoriano, Juanito eta Angel.” (LAZKANO, Patxi: Historia de San Sebastián, Alza e Intxaurrondo”, Donostia, 1996)

“Ezkontza. Martzial donearen eliz nagusiyan igaro dan aste orretan elkartu ziran “Baso txiki” basetxeko Jon eta Galarraga’tar Adriana andereñoa. Zorionak ta ondo izatia opa diegu beren bizimodu berrian.” Argia, 1934-04-29 – 682 zbka. (Arg.: ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 141) 120 or.)

sortze data: 2012-11-07 / eguneratze data: 2025-07-30

Artxipi, baserria

Kokapena: Altzagaina (43.31144, -1.92923)

Dokumentazioa: 1626 Arçac-chipi; 1635 Arçac de yusso; 1703 Arzac yuso; 1719 Arzaque chiqui; 1764 Arzac yuso; 1771 Arzac; 1782 Arzac de abajo; 1860 Arzachipi; 1861 Arzachipi; 1862 Arzac-chiqui; 1863 Arzac-chiqui; 1894.

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 57, 69) 33, 48 orr.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

sortze data: 2012-11-07 / eguneratze data: 2025-07-30

Artolategi, baserria

Kokapena: Sarrueta (43.29686, -1.95555). Desagertua

Dokumentazioa: 1635 Artola; 1719; 1764; 1782; 1862; 1863 Artolátegui.

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K  72) 50 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 21, 95 or.

sortze data: 2012-11-07 / eguneratze data: 2025-07-30

Arroas, baserria

Kokapena: Intxaurrondo (43.31093, -1.95226). Desagertua

Dokumentazioa: 1703 Arroras; 1719 Arroa; 1764; 1782; 1861; 1862; 1863 Arroás; 1894.

ARRUAS, ARROAS

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 143) 121 orr.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

sortze data: 2012-11-07 / eguneratze data: 2025-07-30

Amoreder, baserria

Kokapena: Lau Haizeta (43.30391, -1.93374)

(Arg.: Iñigo Landa, 1987)

 

Dokumentazioa

  • Leku izenaren lehen aipamena: 1516, Amoreheder. Jatorrian, Erdi Aroaren amaieran, eta XVI. mendean zehar, Amoreheder izena sagasti bati dagokio. [1]
  • Baserriaren lehen aipamena: 1620. [2]
  • Izenaren aldaerak: Amoreheder (1516, 1545), Amoreder (XVII-XIX. mendeetan, 1863, 1894), Amoeder / Amueder (1861), Amore-eder (1862), Amuar (XX).
  • 1764. urteko dokumentuan etxeak barrutiari (“partido”) ematen dio izena.[3]

Toponimia

Amoreheder leku izenean AMORE + EDER osagaiak daude.

Honen inguruko erreferentziak:

  • AGUD: Materiales…, I, 856: “AMORE. ‘amor’. Se halla en la toponimia y onomástica… Es evidente que se trata del romance ‘amor’…”
  • ARZAMENDI: Términos…; 102: AMORE=AMOR. Xemeno de Dona Amorea Pero Gaico (1366); Garcia D´Egui Amorexea (1366) / Idem, 202: EDER= hermoso. Larrehederra (945); Elvira Mutil Ederra (1300); Samuel Eder (1425); Maria Ederra (1280); Martin Ederra (1427);…
  •  MITXELENA: Apellidos…; 45: “amore” <amor> <amante> / Idem; 80: “eder” <hermoso>
  • MITXELENA:  Introducción…, 569: “H intervocálica.- Aunque en los documentos medievales se haya podido emplear sin más valor que e de un elemento de separación (p. ej., acaso, ‘Larrehederra’ CSM 11, año 869, de larre ‘pastizal, dehesa’ y eder ‘hermoso’)…”
  • IRIGOYEN: Sobre toponimia…, 47: Domingo EDERRA, izena (1366).  / DIEZ: Apellidos…, 168: Nombres propios acabados en -US: Amorinus > Ovequeo Amoriniz (1106); Petros Ammoriniz. / Idem, 271: Amorosa > Maria Amorosa (1151).
  • MUJIKA: Euskal…, VII, 79: AMOROLA, lurtsaila (Hernanin). / Idem, 179: AMOEDER (AMOREDER) Altzako baserria, B 2 sekz. 1 negoz. I saila, 1 lib. 1 exp. 1.824 urtea. / AMOREDER, baserria, B 2 sekz. 1 negoz. I saila, 1 lib. 1 exp. 1.832 urtea; erreg. 54. 108. 25. “Amoreder baserria. Amore- (amor), -eder (hermoso)” / AMURUS, komentua. “Amurus komentua. Ategorrietaldean dagoen komentu honen izena gaskoin kutsukoa, gaskoinerako amurus (amorous) kontutan edukirik.” / Idem, 323: AMOREDER baserria, Pasaian.
  • ALIBERT: Dicctionnaire…, 100: AMORA= “Mûre (fruit du mûrier)
  • TELLABIDE: Registro…; 51: AMUEDER. Caserío. (Amuer; Amoreder; Amore-eder) / AMUERKO ITURRIYA. Manantial.
  • KEREXETA: Linajes…, 31, 272: “Amo” Donostian, “Amoene” Igeldon, “Amoinetxeberri” Meagas (Getaria), “Amolaiz” Elizalde eta Iturriotz (Oiartzun), “Amonania” Karrika (Oiartzun), “Amorain” Eskoriatza.
  • ELORTEGI: Pasaiako…: Andreederra (1839), Araneder (1695), Arrieder (1670), Mariederrenea (1796)
  • KEREXETA: Linajes…, 31: Amoréder. Isidro de Echeberria Amoreder, vecino de Donostia en 1772 / Amuéder berri y zar. Barrio Altza. Donostia, según Isasti. (Probable “Amoéder”; véase Mitxelena, art. 43.) / Beste sarrera batzuAmo (Donostia), Amoene (Igeldo), Amoinetxeberri (Oiartzun), Amolaiz (Oiartzun), Amonania (Oiartzun), Amorain (Eskoriatza).

Erreferentziak

  • [1] 1516-09-18. Petri Martinez de Estibaos eta Martin de Casares-en arteko auzia, Amoeder sagastiko mugarriak direla eta. (Valladolideko Erret Kantzelaritzako Artxiboa, Reales Ejecutorias, C 312/17). Bestetik, 1545-08-12 datako dokumentuan, Pedro de Arzak eta Domingo de Estibausen arteko auzia dago, arzaktarren ganaduak Estibaostarren Amoeder sagastian sartu zirelako (VEKA, Escribanía Quevedo, Pleitos Fenecidos, C 4446/2 L 178): “…an entrado en los mançanales del dicho mi parte que son en el termino llamado Amoreeder cuyos limites son notorios…” “(segidan, Juan Bono de Tolosa-ren testigantza, Donostiako auzotarra)...yten si saben e juran que los dichos mançanales de tiempo inmemorial aca a lo menos de mas de noventa y çien años a esta parte an seydo y son de presente tierras del termino y partido de la tierra y unibersidad de Alça y salieron y fueron conpradas de la casa de Casares que es de la tierra y unibersidad tanbien de Alça las dichas tierras de Amoreheder donde se pusieron los dichos mançanales.” “( Martin de Casares-en testigantza) …que las dichas tierras y mançanales de dicho Domingo de Eztibaoz nombrados de Amoreeder son en la tierra e unibersidad de Alça y es su termino y partido y lo han sido en todo su tiempo las quales tierras vendio Martin de Casares padre d´este testigo señor que fue de la casa de Casares que asi bien es en la dicha tierra de Alça y d´ella a Pedro de Eztibaoz padre que fue del dicho Domingo de Estibaoz y despues el dicho Domingo planto mançanal…” (Aip.: MORA, Juan Carlos; ZAPIRAIN, David: Altza: de los cubilares al concejo. Artiga Bilduma 1, AHM, 1996…, 33-38).
  • [2] 1620-09-02. Altzako San Martzial parrokiko eliztarren ahalorde gutuna. (Donostiako Udal Artxiboa. “Altzako Agiririk Zaharrenak” kutxa, 3. zbka.)
  • [3] Urumeako zilegi-mendien produktuen banaketan parte har dezaketen etxeen zerrenda. (Donostiako Udal Artxiboa. “Altzako Agiririk Zaharrenak” kutxa, 8. zbka., 63r – 67v fol.)
  • ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 146,147) 122, 123  orr.
  • LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”. In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
  • ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 20,27, 47, 54, 55, 61, 71, 95 orr.
  • MORA, Juan Carlos; ZAPIRAIN, David: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 26,33, 37 orr.
sortze data: 2012-11-07 / eguneratze data: 2025-07-30

Alamoria, baserria

Kokapena: Molinao (43.30748, -1.92383). Desagertua

Dokumentazioa: [1523 tierra llamada Alamurua]; 1575 Alamuba1; 1626 Alamuria; 1635 Alamulia; 1719 Ala Mulia; 1782 Almuria; 1805 Alemuria; 1860 Alejandriya; 1861 Alamodia; 1862; 1863; 1864 Alamulia; 1894.

Alamoi

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 135) 116 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 26 or.

sortze data: 2012-11-07 / eguneratze data: 2025-07-30

Galantene, baserria

Kokapena: Molinao (43.30764, -1.92867)

Dokumentazioa: 1703 Galantarena; 1719 Galantarena; 1764 Galantarenea; 1782 Galantarene; 1805 Galantene; 1862; 1863; 1894 Galantaene.

Oharra: Irudia dintelean.

HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 40 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida de Altza a través de sus actas municipales (1843-1900). Artiga Bilduma 5. Altzako Historia Mintegia (2002), 55 or.

sortze data: 2012-11-04 / eguneratze data: 2025-07-30

Plazentzia, baserria

Kokapena: Uba (43.30759, -1.95623)

Dokumentazioa: 1635 Plazencia; 1719 Placencia; 1737 Plasencia; 1746 Plasencia; 1764 Plasencia; 1782 Placencia; 1860 Placenciya; 1863 Plaséncia, Placéncia; 1862 Plasencia; 1894 Placencia.

HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 37 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

sortze data: 2012-11-04 / eguneratze data: 2025-07-31

Marrus, baserria

Kokapena: Lau Haizeta (43.30621, -1.94435)

Dokumentazioa:

  • [1531 Sebastian de Babaça, llamado Marros]; 1584 Marroz; 1597 Marroz[1]; 1635 Marroz; 1703; 1719 Marus; 1764 Marros; 1782; 1861; 1863; 1862; 1894.
  • 1584-07-20: *Escritura de venta y fundación de venta otorgada por el donostiarra Martin Arano de Balençegui, menor de edad, pagador de Su Majestad, casado con Maria de Alçega, y con el permiso de esta por que pone en liza los bienes de ella, y también por los esposos donostiarras Martin Arano de Balençegui y Catalian de Berrasoeta, a favor de los esposos zumarragarras Miguel de Ayzpuru y Petronilla de Atibar, por valor de 32.057 maravedíes de réditos anuales, por los que les habían pagado 448.800 maravedíes Ayzpuru y Atibar. Ponen como garantía del pago las casas principales que tenían en San Sebastián, en su Calle Mayor, más la casa y casería de Marroz, con su casilla para ganado, además de todos sus pertenecidos, junto con varios censos que poseían a su favor sobre la villa de San Sebastián, sobre la ciudad de Cordoba, y también sobre particulares. La primera paga de intereses tendría lugar en Villarreal, en la fecha de esta obligación en un año. Se imponen condiciones a los bienes garantes. Incluye en las últimas páginas poder otorgado por Maria de Alcega, esposa de Martin Arano, a su favor.” AHPG-GPAH 1/4014,C:156v-164v

[1] Marroz hau Marrutxipi dela dirudi.

 

Gurutzea gailurrean. http://www.altza.net/pdf/altzahk/ahk02/05-Calvo-Lopez.pdf

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 51) 27 or.

HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 36 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 34, 95 orr.

sortze data: 2012-11-04 / eguneratze data: 2025-07-30

Audariz, baserria

Kokapena: Lau Haizeta (43.30566, -1.93803). Desagertua

Dokumentazioa: 1635 Adariz; 1703; 1764; 1782 Arduriz; 1860 Aderiz; 1861; 1862 Aldariz o Audariz; 1863; 1894.

HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 34 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

sortze data: 2012-11-04 / eguneratze data: 2025-07-30

Miravalles, baserria

Kokapena: Altzagaina ( 43.315583-1.931201). Desagertua

Arg.: Luis Gómez

Dokumentazioa

  • Etxearen lehen aipamena: 1465, “Pedro de Galardi señor de Miraballes” [1]
  • Izenaren aldaerak: 1465 Miraballes; [1523 Pedro de Miraballes]; [1604 Miguel de Miraballes]; 1625, 1635, 1703, 1719, 1764, 1782, 1861, 1862, 1863, Miravalles; 1824 Miravientos; 1894 Miravientos. XX. mendean Milles, ahozko aldaera

Deskribapena

Miravalles baserria Altzagaina inguruan kokatua zegoen. Auditz-Akular-eko udal planen eraginpean zuzenean egonda, 2017an bota zuten behera. 

Miravalles-en lehen aipamen dokumentala 1465. urtekoa da, Donostiako kontzejuak Altzako unibertsitateri ganaduaren zainketarako emandako ordenantzetan, zeinuen kideen artean zegoen “Pedro de Galardi, señor de Miraballes”.

Baserriak armarria zeukan, baserriko fatxada nagusian txertatua, baina tailatua dagoen harriaren giltzarri-forma dela eta, seguru aski etxerako sarrera-atearen arkuaren zatia zen. Bere tipologiagatik, XVI. mendean data daiteke.

Lope de Isastik 1625. urtean Altzako oinetxearen artean zerrendatzen du, armarriduna bezala, “armera”. Ate giltzarria/armarria baserriaren fatxadan txertatua egon da 2017. urtean baserria bota arte.

Lope de Isasti-k, 1625ean, “Compendio historial de Guipúzcoa” liburuan, Miravalles aipatzen du Altzako oinetxeen zerrenda egitean. Berarena armaduna dela adierazten du, ziurrenik erakusketan ikus dezakegun armarriari egiten diola erreferentzia. Nabarmendu behar da Lope de Isasti-k aipatutako 19 oinetxe altzatarretatik hiruk bakarrik ziren armarridunak: Arnaobidao, Larrachao eta Miravalles. Gaur egun ikus ditzakegun Arriaga, Arzak, Casares eta Parada-ren blasoiak XVII. mendearen amaierakoak dira.

Gainera, armarria zatitzen duten lau koadrantetan irudikatutako elementuak interesgarriak dira. Harriaren higadura denbora-pasaren ondorioz ez du eragozten haietako gehienak identifikatzea:

  • Goiko ezkerreko koadrantean, kalbario bat izan daiteke, hau da, gurutze bat bi figurarekin alboan, bat altuagoa eta bestea baxuagoa, Birjina eta San Joan izan daitezkeenak. Halaber, goiko eskuineko aldean aspa bat tailatua du, San Andres-en gurutze txiki baten antzekoa, eguzki bat izan daitekeena, Kristoren alegoria.
  • Goiko eskuineko koadrantean, hiru barra bertikalak.
  • Beheko ezkerreko koadrantean, mahastiak inausteko ahiotz bat.
  • Eta beheko eskuineko koadrantean, goiko aldean, gurutze patatua, Maltakoa ere deitua, orla zirkular batean inguratua. Beheko aldean, lore oktapetala bat, 8 besokoa.

Gaur egun armarria Gordailuan, Gipuzkoako Ondare Bildumen Zentroan gordeta dago [2].

Beatriz Herrerasek Miravalles horrela deskribatzen du Altza, Historia y Patrimonio liburuan [3]:

“Tomando el camino que parte del centro urbano, Altza pasealekua nos encontramos con el caserío Miraballes. Este caserío es de planta rectangular y cubierta a dos aguas con el caballete, perpendicular a la fachada principal. Consta de planta baja, primera y desván. Destaca como principal elemento de interés un escudo sobre el balcón volado central de la primera planta. Es un escudete cuartelado y debía tratarse de la clave de algún antiguo arco. En el primero lleva un JHS, en el segundo unas barras verticales, en el tercero un martillo y en el cuarto un aspa sobre flor.”

Baserria bota zuten egunean egin zuten esku-hartze arkeologikoa hutsala izan zen [4].

Erreferentziak

 

sortze data: 2012-11-04 / eguneratze data: 2025-08-12

Aranzuriene, baserria

Kokapena: Intxaurrondo, 59 (43.32069, -1.9531)

(Arg.: IZBE, 1987)

Kokapena

Intxaurrondo 59

Dokumentazioa

  • Lehen aipamena: 1719 Arancivia
  • Aldaerak: 1764 Aranzubiene; 1782 Aranzurienea; 1863 Aranzuri; Arantzuine.

Deskribapena

Fatxada nagusiari dagokionez, alboan duen Larrotxene baserriaren antzeko eraikuntza. Izan ere, zurezko bilbadura zebatzita dago goiko solairuetan, eta harlangaitz hormez perimetroaren gainerakoan. Behe oina, lehen oina eta bi isurkiko zurezko estalkipeko bigarren oina ditu. Luzera handiagoa eta oina zabalduta dauka, beharbada, hurrenez hurren egin zaizkion handitzeen ondorioz.

Erreferentziak

  • HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 31 or.
  • LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
  • ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

Babes erregimena: C

sortze data: 2012-11-04 / eguneratze data: 2025-07-30

Larrotxene, baserria

Kokapena: Intxaurrondo (43.32067, -1.95335)

(Arg.: Iñigo, 2006)

Kokapena

Intxaurrondo

Dokumentazioa

  • 1639 Larratxao (“que está en la calzada de Pasajes”); 1719 Larrachorena; 1764 Larrachaoenea; 1782 Larrachaoenea; 1860 Larrara; 1861 Larrachaoene; 1863 Larrachoene; 1862 Larrachaoene; 1894 Larrachoene.

Deskribapena

“Kultura etxerako eraberritutako baserria. Behe oina, lehen oina eta bi isurkiko zurezko estalkipeko bigarren oina ditu.Alboko fatxadetako harlangaitz horma agerian geratu da, bai eta fatxada nagusiaren bilbaduran barne hartutakoadreilua ere, goiko solairuetan. Azpaduretan eta izkinetan harlanduzko piezak daude. Barne eraberritzeko lanetik bihegalkin irteten dira alboko fatxadetan, horietako bat bao berri baten leihoburu gisa eta begiratoki baten euskarritzat.”

Erreferentziak

  • Hirigintza Ondarea Babesteko Plan Berezia. “2.2. ORDENANTZA PARTIKULARRAK” dokumentua. Testu Bategina. Behin betiko onarpena: 2014-2-27
  • HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 31-32 orr.
  • LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

Babes erregimena: C

sortze data: 2012-11-04 / eguneratze data: 2025-07-30

Martillun, baserria

Kokapena: Altzagaina (43.31264, -1.93584)

Dokumentazioa: [1553 Juan Ochoa de Martinnun]; 1620 Martinon; 1626 Martinun; 1703; 1719; 1764; 1782; 1861; 1863; 1862; 1894.

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 6,43, 57,60, 71,88, 115,117, 151) 8, 19, 34, 36, 49,  67, 98, 100, 125 orr.

ITURRI GOXO: “Altzako berriak, orain duela 80 urte” In: estibaus.info (2010/03/12)

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 26 or.

sortze data: 2012-11-04 / eguneratze data: 2025-07-30

Casanao, baserria

Kokapena: Altzagaina (43.31548, -1.93513). Desagertua

Dokumentazioa: [1390 Casanueba]; [1396 Casanau]; 1465 Casanova; [1553 Casanoteva, Casanueva]; 1620 Casanueba; 1626 Casanueba; 1635 Casanueva; 1703; 1719 Casanova; 1764; 1782; 1861; 1862; 1863 Casanáo; 1894.

CASANAO, KASANAO, CASANOBA

Erreferentziak

  • Altzako Tokiko Bilduma: Casanao argazkiak; Casanao dokumentuak
  • ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 43, 160) 19, 130 orr.
  • LANDA, Iñigo: “Documentos de Casanao” In: estibaus.info (2012/08/22)
  • LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
  • ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.
  • ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 23, 26 orr.
sortze data: 2012-11-04 / eguneratze data: 2025-07-30

Etxeberri, baserria

Kokapena: Altzagaina (43.3097, -1.93779)

Dokumentazioa: 1620 Echeverria; 1703 Echeverria; 1719; 1764 La casa nueva de Sius; 1782 Sius Echeverria; 1861; 1862 Echeberri de Serres; 1863 Echeberri de Sérres; 1894 Echeverri; Echeverri-goya.

 

“Etxeberri baserria bota dute” In: estibaus.info (2002/03/..)

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 154)  127 or.

HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 34 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2025-07-30

Peruene, baserria

Kokapena: Herrera (43.319019, -1.938847)

Dokumentazioa

  • Lehen aipamena: 1703. urtea, Peredo, San Martzial parrokiko Errosarioaren kofradiaren kidea. Eraispena: 2006
  • Aldaerak: 1719 Fededorena; 1764 Peredoene o Peruene; 1782 Peroenea.
  • Oharrak:
    • Ikus Errotazar eta Herreria.
    • 1805. urtean, Vargas Ponceren planoan, PERUENE etxearen lekuan CHONCHORRENEA agertzen da, izen honen aipamen bakarra izanik. PERUENE izena berriz FABRIKA etxearen lekuan agertzen da.

Jabeak

  • 1693 Miguel de Peredo Herrerako Errotako jabea
  • 1699 Miguel de Peredok Josepha Antonia Peredo Liñan & Phelipe de Mugarrieta senar-emaztei Herrera errota saltzen die
  • 1719 Fededorena “propia de José de Peredo”
  • 1730, 1746 Francisco Antonio de Mugarrieta
  • 1815 Hernaniko Agustinak komentua
  • 1815 Francisco de Goycoechea
  • 1815, 1844, 1851 José Bernardo de Echeverria Zabala
  • 1861 José María Echeverria Telleria
  • 1889, 1894 Miguel Berrondo Garaicoechea & Josefa Joaquina Echeverria

Erreferentziak

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2025-07-31

Tomasene, baserria

Kokapena: Arriaga (43.317616, -1.927802)

Deskribapena

Tomaseneren lehen aipamena 1566. urtekoa da (“Joannes de Ronçesvalles, dueño de la casa Tomasena”). Data horretan, Casares oinetxearekin lotutako pertsonaia bat agertzen da jabe gisa. Ondorengo urteetan, titulartasuna beste familia altzatar ezagun bati lotuta egongo da: Arzak. Gaur egun, 2006az geroztik, Casares-Tomasene Kultur Etxeko liburutegia eta erabilera anitzeko gela hartzen ditu.

Baserriaren izenak hainbat aldaera izan ditu: Tomasena (s. XVI-XVII); Tomasenea (1719); Thomasenea (1764).

Oinplano angeluzuzena eta bi isurkiko teilatua dituen eraikuntza da, eta gailurra perpendikularra da fatxada nagusiarekiko. Beheko solairua, lehen solairua eta ganbara ditu. Eraikuntzarako erabilitako materiala harlangaitzezkoa da funtsean, eta etxeko kantoiak eta ateak eta leiho gehienak inguratzen dituzten harriak harlanduzkoak dira.

Tomasene baserriaren balio handienetako bat da harrizko lehen baserri-belaunaldiko elementuak (XVI. mendea) edukitzea, nahiz eta eraikuntzaren zatirik handiena XVI. mendearen bigarren erdiko eta XVII. mendeko lehen erdialdeko baserrien tipologiei erantzuten dien.

Mendebaldeko fatxadaren beheko solairuan leiho biki bat dago, mainelik gabeko arku konopialak dituena. Eraikinaren barnealdetik ikusita, leihoak begiratoki baten itxura hartzen du, aurrez aurre kokaturik dauden bi eserleku dituela. Kanpoaldean jarraituz, leihoaren ezkerraldean, bao txiki bat ikus daiteke eta haren azpian hustubidea duen harri bat dago, barnealdean dagoen lixiba harri batetik datorrena. Harri horren bi aldetara, horman txertatutako harrizko bi eserleku daude. Fatxada honen barnealdean ere, arkeologoen txostenaren arabera, sarrerako bao baten aztarnak ikus zitezkeen, harlanduz eginak eta arku karpanel baten hasiera, baina eraberritze lanen ondoren ez dira ikusten. Elementu hauek guztiak eraikinaren zaharrenak direla dirudite, XV-XVI. mendekoak.

Fatxada nagusian, beheko solairuan, sarrera zabal dinteldun bat dauka eta leiho bana bi aldeetara, guztiak harlanduz inguratuak. Gaur egun beirate bat ikusten den lehenengo solairuan, horma adreilu trinkoaz egina zen, egurrezko armazoia zuena, eta lau balkoi kareldunak zeuden. Ganbarak bi leiho zituen. Sarbideko atari nagusiak lurrean hareharrizko harlauzak eta erreka-harriak zituen. Ezkerraldean, baserria inguratzen zuen hormaren hondarrak gelditzen dira.

Ekialdeko fatxada harlangaitzezkoa da eta, bertan, sarrera dinteldua baino ez da nabarmentzen, harlanduz inguratua, eta bao txiki. Lehenengo solairuan, fatxada nagusian bezala, beiratearen espazioa adreiluzko eta egurrezko armazoi batek betetzen zuen, eta hiru leiho.

Atzeko fatxadan, kultur zentrorako sarrera dago. Sarrera dinteldua du beheko solairuan, hiru leiho lehen solairuan, eta jatorrizko ganbaran beste bi zeukan. Bao guztien inguruak harlanduzkoak dira. Gailurrean, jatorriz, horman sartuta zegoen gurutze bat zuen, eta, tamalez, birgaitze-lanetan desagertu zen.

 

Erreferentziak

Babes erregimena: D

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2025-07-31

Moneda, baserria

Kokapena: Bidebieta (43.32262, -1.94475)

C201a-160

Kokapena: 43.32262, -1.94475
Irudi gehiago ATBn: Moneda baserria
Dokumentazioa:

  • Lehen aipamena: 1535, “tierras nombradas Moneda que son de Maria Sanz de Hoa”.  Etxearen aipamenik zaharrena: 1635
  • Izenaren aldaerak: Moneta (1764), Boneda (1862).
  • Dokumentuak ATBn

Erreferentziak:

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2025-07-31

Mirasun, baserria

Kokapena: Altzagaina (43.31164, -1.93649)

Ángel Calvo (2008)

Kokapena: 43.311694, -1.936501

Dokumentazioa: [1423 Joaneta de Mirasun][1]; 1465 Mirason; 1597[2]; 1620 Mirason; 1626; 1703; 1719 Vidason; 1764; 1782; 1861; 1863; 1862; 1894.

Mirasun Altzako Tokiko Bilduma

[1] IRIXOA CORTÉS, Iago: “Atzerritarrak Erdi Aro amaieran: Pasaiako badiako populazioen adibidea (XIV. mende amaiera- XVI. mende hasiera)”, In BEHSS, 45 (2012), 51. or.
[2] Murugaren Zamora, Luis: Cuadernos de extractos de los acuerdos del Ayuntamiento de San Sebastian BHESS 30 (1996) p. 486

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 51, 71)  27, 49  orr.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

MUÑOZ ECHABEGUREN, Fermín: “Tala de robles y condena de los dueños de Mirasun” In: estibaus.info (2009)

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 27, 95 orr.

ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 23, 26 orr.

sortze data: 2012-10-09 / eguneratze data: 2025-07-31

Baserria

ARRIETA, Juan: “El futuro del caserío” In: estibaus.info  (1996/09/..)

CALVO, Angel María; LOPEZ, Manuel: “Cruces de piedra en cumbreras y fachadas de caseríos guipuzcoanos – entre el Bidasoa y el Urumea” In: Hautsa Kenduz II (1994), 85-96 orr.

LANDA, Iñigo: Los caseríos de Altza en la primera carlistada” In: estibaus.info (2010/07/15)

sortze data: 2012-10-07 / eguneratze data: 2025-07-30

Iparragirre, baserria

Kokapena: Molinao (43.31004, -1.9193)

Dokumentazioa: 1620; 1626; 1635; 1703; 1719; 1764; 1782; 1805; 1861; 1862; 1863;  1894.

Oharrak: Errota bat eduki zuen (ikus ALBERNAT).

Gurutzea gailurrean. http://www.altza.net/pdf/altzahk/ahk02/05-Calvo-Lopez.pdf

AGUIRRE SORONDO, Antxon: “Nuestros molinos” In: Hautsa Kenduz XI (2011), 157-166 orr.)

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 27, 95 orr.

ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 26 or.

sortze data: 2012-10-04 / eguneratze data: 2025-07-31

Mateoerrota

Kokapena: Sarrueta (43.3023, -1.94487). Desagertua

(8C, desagertua)

Dokumentazioa

1531 molino de Mateo; 1764 El molino de Matheo; 1782 Matheocoerrota; 1863 Molino-Mateo; 1862 Molino-Matéo; 1894 Mateo-molino.

Oharrak: Errota

“Altzan gertatu dena…” In: estibaus.info (2010/10/21)

Bibliografia Altzanet

AGUIRRE SORONDO, Antxon: “Nuestros molinos” In: Hautsa Kenduz  XI (2011), 157-166 orr.

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 162) 131 or.

HERRERAS MORATINOS, Beatriz: Altza Historia y Patrimonio. Artiga Bilduma 4, Altzako Historia Mintegia (2001), 58 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 34, 95 orr.

Dokumentuak Altzako Tokiko Bilduman

sortze data: 2012-10-04 / eguneratze data: 2025-07-30

Santa Barbara, ermita

(Arg.: Félix Iranzo)

Kokapena

Altza pasealekua, 18 ( 43.316742, -1.931391)

Dokumentazioa

Ermitaren lehen aipamena 1630-1647 urte bitartekoa da: «Yten allaron la liçençia del hordinario de Pamplona para hazer el oratorio o ermita de la calçada». Aipamena San Martzial Parrokiako Kontu Liburuan dago jasota (Donostiako Artxibo Historikoa, Altzako dokumentuak, 3. dok.), elizan gordetako dokumentuen inbentarioan. Ez du dokumentuaren data zehazten, baina XVI. mendearen amaieran edo XVII.aren hasieran izan zitekeen.

Deskribapena

Oinplano angeluzuzeneko ermita edo santutxo txiki bat zen, bi isurkiko teilatua eta horma kareztatuak zituena. Ataripe txiki bat zuen, non egurrezko barra batzuek Santa Barbararen irudia zegoen aldarerako bidea ixten zuten. Kontatzen dutenez, irudiak tamaina handikoa, polikromatua eta balio artistiko txikikoa izan behar zuen. Irudia desagertua dago.

Ermita 1960ko hamarkadaren amaiera arte existitu zen. 1967-1973 urte bitartean eraitsi zuten, Herreratik Altzagainarako igotzen den errepidea zabaltzeko egindako lanen ondorioz.

Santa Barbara

Ermita III. mendean Nikomedian (egungo Turkia) bizi izan zen martir kristaua den santa Barbararen izenpean geratuko da. Bere gurtza San Pio V.a aita santuak berretsi zuen 1568an, santu izendegian santu laguntzaile gisa. Bere eguna abenduaren 4an ospatzen da. Debozio herrikoi handiko santua da. Arriskuaren abokatutzat jotzen da: ekaitzak, artezilariak, artillariak, meatzariak, itsasgizonak. Bolborategiei “santabarbara” ere deitzen zaie. Bere irudia dorre batekin irudikatzen da, bere edertasunagatik bere aitak giltzapetu zuen bezala.

Erreferentziak

 

sortze data: 2012-10-04 / eguneratze data: 2025-07-31

LARRATXOENEA

 

sortze data: 2012-10-03 / eguneratze data: 2012-11-29

Mirakruz, baserria

Kokapena: Mirakruz (43.3215, -1.94821). Desagertua

Dokumentazioa: 1719 Mira Cruz; 1764; 1782; 1805; 1861; 1863; 1862; 1894.

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altza XIX. mendeko kroniketan. Altza en la prensa del siglo XIX. Artiga Bilduma 6. Altzako Historia Mintegia (2008), (K 4,7,16,18,21,23,27, 28, 30,31,38,49,61,105, 108,109, 137,141,147, 150,159,168,176) 12,13, 19, 21, 25, 26, 28, 30, 36,39,44,69,72,74, 91,93,98,100,108,112,117 orr.

ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 18, 26, 138, 164) 11, 14, 118, 133 or.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida de Altza a través de sus actas municipales (1843-1900). Artiga Bilduma 5. Altzako Historia Mintegia (2002), 30, 32, 38, 43, 47, 55, 57, 61, 73, 74, 81, 83, 84, 85, 89 orr.

SAN ROMAN, Josean; SERRANO, Jon: “Altzatarras del barrio Miracruz” In: Hautsa Kenduz VI (2001), 251-262 orr.

sortze data: 2012-10-03 / eguneratze data: 2025-07-31

Merkader, oinetxea

Kokapena: Lau Haizeta (43.30794, -1.93799). Desagertua

Dokumentazioa: [1390 Juan de Mercader]; 1465; 1527; 1531; 1597[1]; 1626; 1635; 1703; 1764; 1782; 1861; 1863; 1862; 1894.

Oharrak: Mercader, Merkeak.Oinetxea.

Julian Martinezen “La baronia de Zurco” artikulutik jasoak:

“DON LEÓN DE ZURCO E YRIZAR, que vio la primera luz en la villa de Rentería, recibiendo el bautismo en su parroquial el día 30 de enero de 1596, apadrinado por el general Zubiaur: Fue alcalde de la villa natal, maestre de campo y primer gobernador del castillo de Santa Isabel de Pasajes. Vistió el hábito de la Orden Militar de Santiago en 1635 y, dieciocho años más tarde en 1653, pretendió el título nobiliario de Barón de su apellido, merced que le fue denegada por no concederse la misma en Castilla.

Celebró matrimonio con su prima hermana DOÑA MARÍA DE ZUBIAUR Y ZURCO, hija del general de la armada don Pedro de Zubiaur, y de la cual no tuvo sucesión.”

Aurrerago gehitzen da:

“Doña María de Zubiaur y Zurco, que estuvo casada con su primo hermano (…) don León de Zurco e Yrizar, para lo cual hubo de obtener dispensa del Papa Urbano VIII. El contrato matrimonial fue otorgado en Pamplona el día 21 de noviembre de 1634, ante el escribano Juan de Uribarri.”

Gehiago jakin nahi izanez gero:

1658/02/20 INVENTARIO DE LOS BIENES QUE QUEDARON POR MUERTE DEL GOBERNADOR DON LEON DE ZURCO E IRIZAR

http://dokuklik.snae.org/badator_sencilla_result_registro.php?idreg=384329

1635 Pruebas para la concesión del Título de Caballero de la Orden de Santiago de León de Zurco y de Irizar, natural de Rentería (Guipúzcoa)

http://pares.mcu.es/ParesBusquedas/servlets/Control_servlet?accion=3&txt_id_desc_ud=1722766&fromagenda=N

Erreferentziak:

  • AHM: “La casa solar Mercader en 1650“, www.estibaus.info
  • [1] MURUGARREN, op. cit., 486. or..
  • LANDA IJURCO, Iñigo: “Pelegriñene: “La Casería de Pelegrin”” In: Hautsa Kenduz  VI (2001), 152. or.
  • LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.
  • ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.
  • ZAPIRAIN, David; MORA, Juan Carlos: Altza: De los cubilares al Concejo. Formación y características del régimen jurídico-político altzatarra. Artiga Bilduma 1. Altzako Historia Mintegia (1996), 23, 26 orr.
sortze data: 2012-10-03 / eguneratze data: 2025-07-30

Casares, oinetxea

Kokapena: Arriaga (43.31795, -1.92847)

 

Deskribapena

Casares Altzako oinetxe garrantzitsuenetako bat da, 1986. urtean kultur etxeko zerbitzuak eskaintzeko zaharberritua eta moldatua.

Jauretxe dotore bat da, bakartua, oinplano angeluzuzenekoa, ia karratua, eta lau isurkiko teilatua du. Estilo barrokoa (XVIII. mendekoa). Beheko solairua, solairu nagusia eta teilatupea ditu. Nabarmentzekoa da fatxada nagusiaren uniformetasuna. Leihoak harrizko harlanduz inguratuak daude, inpostak ditu eta armarria erdiko posizio batean kokatua dago. Hormak harlangaitzezkoak dira, luzituak, eta baoen ertzak eta eskantzuak harlanduzkoak dira. Fatxada nagusian platabandak banantzen dira, eta beheko solairuko muturretako hutsuneak bao dinteldunez osatuta daude, eta jatorrian sarbideak zirenak. Balkoiak kareldunak lehen solairuan eta leihoak ganbaran. Eraikinaren erdiko ardatzak sarrera handia du beheko solairuan. Sarrerako atari nagusian, erdiko zutabe bat dauka, mainel moduan jarrita, eta zapata duena.

Casares abizenak protagonismo handia izan du Altzako bizitza politiko, erlijioso eta ekonomikoan, Erdi Arotik gaurdaino. Lizaso genealogistaren arabera, Casares leinua Gipuzkoako zaharrenetakoa da leinu horren seme batek Tolosako Navas de Tolosako guduan parte hartu zuen 1212an. Dokumentaturik dagoen abizenaren aipamenik zaharrena 1390. urtekoa da eta, etxearena, 1465ekoa.

Etxaurrean erakusten duen armarria haren nobleziaren erakusgarria da. Lau kuartelak ditu. Lehenengoan eta laugarrenean basurde ibiltari bat darama zilarrezko (zuria) fondoarekin, eta bigarrenean eta hirugarrenean urrezko gaztelu bat fondo gorriarekin. Behealdean, “AQUI ES CASARES” idazkuna zizelkatuta darama

Dokumentazioa

  • Abizenaren lehen aipamena: 1390 (Casares; Casalega). Etxearen lehen aipamena: 1465.
  • Dokumentuak Altzako Tokiko Bilduman: Casares
  • Irudiak ATBn: Casares
  • Kultur Etxea ATBn: Casare-Tomasene

Erreferentziak

Babes erregimena: C

sortze data: 2012-10-03 / eguneratze data: 2025-07-30

Espartxo, baserria

Kokapena: Uba (43.30613, -1.9617)

Espartxo Ametzagainaren hego magalean dago, Urumea ibaiaren eskuineko ertzean, Ubarako bidearen eta zubiaren ondoan. Historian zehar Altzaren mugapean egon da eta bere ondoan Altza eta Donostiaren arteko 4. mugarria aurkitzen da.Dokumentuetan aurkitzen dugun etxe honen lehen aipamena  1719. urtekoa da, Berwickeko dukearen setioaren ondorioz kaltetutako jabetzen zerrendan, eta bertan Vicenta Pasola ageri da etxeko jabe gisa.

Urte batzuk beranduago, 1736. urtean, Gipuzkoako Agiritegi  Orokorrean dagoen dokumentu batean aurkituko dugu Espartxo, oraingoan Miguel de Arrago eta Jose de Gaiztarroren arteko auzi batean, baserriaren banaketa zela eta.

Data horietatik aurrera, Espartxo Altzako etxe zerrenda guztietan agertuko da,  -San Martzialen eliztarrak, Urumeako zilegi mendien etekinen banaketa, izendegietan…- , gaur egun arte.

Dokumentuetan jasotzen den etxearen izena “Esparcho” izaten da, batzuetan “Esparchu” bezala ere idatzi da eta behin bakarrik “Esparta”. Ez dakigu izena nondik datorren.

Etxaurrean figura nabarmen bat dago, armarri moduan kokaturik, atentzioa deitzen duena. Felix Elejaldek dio san Kristobal irudikatzen duela eta Txomin auzoan bizi izan zen Jose Lopetegi eskultoreak egina dela, baina, Lopetegi 1896. urtean jaio zenez eta 1912. urtea (Espartxoko zubiaren eraikuntzaren data) baino lehenagoko argazki batean figura bertan ikusten denez, zalantzan jarri behar da baieztapen hori eta bai irudiaren jatorria eta baita zer irudikatzen duen ere ezezaguna izaten jarraitzen du.

Gorago aipatu den bezala, Altza eta Donostiaren arteko laugarren mugarria etxe ondoan kokatuta dago. Mugaketa hori, orain arte egin den azkena, 1939. urtekoa da, baina, dagoeneko 1818. urtean, Altzak Diputazioaren aurrean independentzia eskatzeko idatzitako eskabidean Espartxo aipatu zuen bere lurraldearen mugetako bat bezala.

Espartxo, bestalde, ontziraleku txiki bat zeukan, beste gauzen artean ibaiertzaren alde batetik bestera igarotzea erraztuko lukeena, zubia eraiki arte. Zubia 1912ko irailaren 15ean zabaldu zen, Mesedetako Amaren Erietxearekin batera eta honi zerbitzua emateko.

2010. urtean Donostiako Udalak ordura arte Plan Orokorrean zeukan babesa kendu zion Espartxori.

Erreferentziak:

Iturria: Iruñeko Elizbarrutiko Artxiboa, Moreno, 2511/18, 1320 eta segidako folioak

Espartxo Altzako Tokiko Bilduman

Espartxo Estibaus blogean.

Espartxo Behin batean Loiolan liburuan:

IX. Casas, caseríos y palacios

ESPARTXO. Caserío convertido en casa de vecindad. En el “antiguo límite” con Altza. Es uno de los que solicitó pertenecer a la parroquia de Sagrado Corazón. Tuvo un conocido puerto fluvial.

X. Txomin-Enea, honen ingurunea eta bertako biztanleak

“Erdialde gainean dorrea eta kantoian armarria dituela ageri da aspaldiko argazkietan Txomin-txiki. Zenbait erliebe han daude Gil-enean, eta San Kristobalen ezkutu ederra Espartxo etxean: Joxe Lopetegi irudigilearen lanak, batak eta bestea.”

“Joxe Lopetegi irudigilearen odolekoak izan ziren gogoratzen diren Espartxo baserriko biztanle aspaldikoenak. Esan bezala, etxe horretan zegoen San Kristobalen ezkutu bikaina. Hona izenda daitezkeen beste zenbait etxe: Olazaldegi baserria, RENFE tunelaren ondokoa: Bideondo, Hipikan dagoena: Kapoene (etxeberriaterrena, Hipika egin behar zela eta, bidegabekeriaz jabegoa kendu izan zitzaien haiena), Antzieta, Bernartegi, Kristobaldegi-txiki, Uba, Ubagoia (Urkizutarren etxea), Ubegi (Garmendiatarrena), Laskinene (ganaduzale onen etxea), Plazentzi (Ibarburutarrena).”

“Ezinbestez, sagardotegi eta tabernak gogoan jasotzekoak dira: Oiartzabal-darrek zuten Espartxo-ene sagardotegia: Antzietan, Etxeberriatarrak… “Bar Joxe Mari”, Paskoaldegi-berrian kokatua: “Bar de el medio”, Gonzalezena. Honen alaba Marisol, irrati-telebistan, izen zabaleko esataria izan zen. “Bar Shanti”, Benta-berrin zegoena: “Beste aldekoa”,ostera, bere garaian, tea egin eta saltzen zuen.”

Espartxo zubia

Zubi hau joan den mendearen hasieran eraiki zen Espartxo izeneko baserri eta portuaren ondoan kokatutako ibi batean. Ibia Donostiako Loiola eta Egia barrutien eta Altza herriaren ertzean edo mugan zegoen; Altzak adibidez, mugartea beti mugarrituta izan zuen eta Espartxo Baserriaren ondoan zuen muga (baserri hau Altzakoa izan zen beti). 1934an (Altzako hiribildua hiriari anexionatuta geratu zen urtean) (sic), udal-mugarteen mugaketa egin zen eta, testigantza bidez jasota geratu zenaren arabera, zubi honen eskuineko estriboan udal-mugarteen mugaren 2 zenbakiko mugarria kokatuta zegoen. Zubi honi “Espartxoko Zubia” deitu izan diote beti inguruko baserritar guztiek. “Txomineko Zubia” izena ere erabili ohi da, hiri-inguruneko pertsonek batez ere. Izen horiez gain, “Kuartelatzeko Zubia” eta “Puente de la Casera” izenak ere erabiltzen dira. Azken hau oso ezaguna da eta gaztelaniaz hitz egiten dutenen artean erabiltzen da bereziki.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

TELLABIDE AZKOLAIN, Josu: “Ezagutzen al duzu Altza?” In: Hautsa Kenduz VI (2001), 63-84 orr.

La odisea del mojón: http://www.diariovasco.com/20080504/san-sebastian/odisea-mojon-20080504.html

sortze data: 2012-10-03 / eguneratze data: 2025-07-30

Lasunene, baserria

Kokapena: Sarrueta (43.30079, -1.95324). Desagertua

Dokumentazioa: 1719 Lazunenea (errota); 1764 Lazunenea; 1782 Lazunenea; 1861 Lasunene; 1863 Lasuene; 1862 Lasunene; 1894 Lazunaene; Lazunene.

LANDA IJURKO, Iñigo: “Altzako etxeak eta baserriak dokumentuetan”, In: Altza, Hautsa Kenduz XII (2013), 21-67 orr.

ROQUERO USSIA, Mª Rosario: La vida cotidiana en Altza en los siglos XVII y XVIII. Artiga Bilduma 2. Altzako Historia Mintegia (1997), 95 or.

TELLABIDE AZKOLAIN, Josu: “Ezagutzen al duzu Altza?” In: Hautsa Kenduz  VI (2001),  63-84 orr.

sortze data: 2012-10-03 / eguneratze data: 2025-07-31